2021-05-12 19:16:51
Prace B+R w zakresie obronności – obecne i planowane działania MON
W latach 2011-2020 podpisano łącznie 120 umów na realizację prac badawczo-rozwojowych (B+R) z zakresu obronności o całkowitej wartości ok. 4,2 mld PLN. W tym samym okresie na finansowanie tych umów, jak i zawartych wcześniej, wydatkowano łącznie ponad 4,3 mld PLN, co jednak stanowiło jedynie 1,4% łącznych nakładów na obronność. Niestety, w 2017 roku i w latach 2019-2020 nie podpisano żadnej umowy na wykonanie tego typu projektów z dofinansowaniem z NCBiR, natomiast w przypadku prac B+R zlecanych przez Inspektorat Uzbrojenia, w latach 2017-2020 zwarto kontrakty tylko dla 6 projektów. Na problemy z realizacją prac B+R wskazała również Najwyższa Izba Kontroli w raporcie opublikowanym w 2020 roku. Zapytaliśmy jakie działania obecnie realizuje i planuje resort obrony w celu usprawnienia funkcjonowania tego ważnego dla zdolności Sił Zbrojnych RP obszaru.
Realizacja prac B+R z zakresu obronności ma kluczowe znaczenie dla zdolności Sił Zbrojnych RP oraz kosztów prowadzonego procesu modernizacji technicznej. Na zdjęciu prototyp nowego, pływającego bojowego wozu piechoty kr. Borsuk powstającego w ramach pracy rozwojowej z dofinansowaniem ze środków NCBiR. Fot. PGZ S.A.
Poniżej publikujemy treść przesłanych do Ministerstwa Obrony Narodowej pytań oraz otrzymane 22 kwietnia br. odpowiedzi.
Czy nadal trwają prace związane z opracowaniem Narodowej Polityki Zbrojeniowej (NPZ), której projekt powstał pod koniec 2017 roku, czy zrezygnowano z publikacji tego dokumentu, czy też z wykorzystaniem projektu tego dokumentu opracowano nowy, tym razem pod nazwą Nowa Polityka Innowacyjności (NPI)?
Uchwałą Rady Monitorowana Portfela Projektów Strategicznych projekt pn. Narodowa Polityka Zbrojeniowa (NPZ) został zakończony. Analizy i wnioski powstałe w wyniku prac nad NPZ, są wykorzystywane na różnych płaszczyznach związanych z reorganizacją systemu pozyskiwania sprzętu wojskowego (SpW) oraz innych projektach strategicznych prowadzonych przez lub z udziałem MON.
Natomiast Nowa Polityka Innowacyjności (NPI) jest nowym podejściem do realizacji prac badawczych i rozwojowych w resorcie obrony narodowej. Polityka ta nie stanowi odrębnego dokumentu strategicznego i opierać się będzie na konkretnych działaniach będących jej filarami. Wśród tych działań należy w szczególności wymienić:
- powstanie Departamentu Innowacji (DIn) w MON do zadań, którego należy stworzenie mechanizmów do zwiększania udziału sektora badań i rozwoju oraz zaawansowanych technologii inżynieryjnych w realizacji zamówień na rzecz bezpieczeństwa i obronności;
- aktualizacja i dostosowanie do nowych wyzwań i ambicji decyzji nr 299/MON Ministra Obrony Narodowej z 21 lipca 2014 r. w sprawie koordynacji, planowania i realizacji badań naukowych w resorcie obrony narodowej i decyzji nr 59/MON Ministra Obrony Narodowej z 26 lutego 2014 r. w sprawie wytycznych dotyczących planowania i realizacji w resorcie obrony narodowej czynności nadzoru nad projektami dotyczącymi obronności i bezpieczeństwa państwa realizowanymi poza resortem obrony narodowej;
- stworzenie platformy współpracy i wymiany informacji określanej jako forum innowacyjności – cykliczne wydarzenie w trójkącie wojsko-nauka-przemysł;
- opracowanie „Priorytetowych kierunków badań w resorcie obrony narodowej na lata 2021-2035” wg. nowego trybu i metodyki ich opracowywania, z udziałem przedstawicieli nauki i przemysłu obronnego;
- szersze uwzględnienie w pracach badawczych i rozwojowych zagadnień związanych z rozwojem technologii kosmicznych dla potrzeb Sił Zbrojnych RP.
Jaki ma być cel i zakres NPI? Czy była ona już konsultowana wewnątrz resortu, z przemysłem i jednostkami naukowymi (wojskowymi uczelniami i wojskowymi instytutami badawczymi)? Jeśli nie, czy takie działanie jest planowane? Kiedy przewiduje się jej prezentację? Czy NPI będzie dotyczyła systemu realizacji projektów dla wszystkich poziomów gotowości technologicznej TRL, czy tylko dla prac naukowych do 4-5 poziomu gotowości technologicznej TRL (ang. Technology Readiness Level)?
Celem NPI jest przede wszystkim:
- sięgniecie do potencjału polskich uczelni wyższych, instytutów naukowo-badawczych, polskiego przemysłu i kierunkowe wykorzystanie tego potencjału zgodnie z potrzebami SZ RP. Zbliżenie „światów”: polskiego wojska, polskiej nauki i przemysłu. Wymiana informacji i doświadczeń, w tym wzmocnienie współpracy, tak aby jej efekty przyjęły postać inicjowanych projektów, inicjatyw, a nawet programów strategicznych kończących się na różnych poziomach gotowości technologicznej produktów i systemów;
- określenie długofalowych kierunków i celów prowadzonych prac B+R powiązanych z Wymaganiami Operacyjnymi oraz Planem Modernizacji Technicznej (PMT);
- przygotowanie resortowej strategii wykorzystania przestrzeni kosmicznej, ze szczególnym uwzględnieniem współpracy ze środowiskiem cywilnym, w tym Polską Agencją Kosmiczną.
Czy wprowadzenie NPI pozwoli na usprawnienie systemu zlecania i realizacji prac rozwojowych z zakresu obronności? W jaki sposób? Czy wprowadzenie NPI będzie wymuszało zmiany w aktualnie obowiązujących przepisach prawa?
Działania podejmowane w ramach NPI będą miały bezpośredni wpływ na proces realizacji prac badawczych i rozwojowych w resorcie ON oraz poza resortem (NCBR). Prowadzone prace będą odpowiedzią na realne potrzeby SZ RP wynikające z Wymagań Operacyjnych. Nowelizacje przepisów wewnątrzresortowych pozwolą na usprawnienie zlecania i realizacji prac rozwojowych z zakresu obronności. Duże znaczenie będzie tu miało opracowanie „Priorytetowych kierunków badań w resorcie obrony narodowej w latach 2021-2035” wg nowej metodyki oraz realizacja przez I3TO harmonogramów rozwoju priorytetowych bloków technologii, które powinny być rozwijane w perspektywie 15 lat, a także technologii przełomowych mogących mieć wpływ na zdolności operacyjne i systemy funkcjonalne w przyszłości. NPI to również zwiększenie konkurencyjności, w tym na wczesnych poziomach gotowości technologicznej TRL, w prowadzonych postępowaniach o udzielenie zamówienia publicznego.
W jaki sposób resort obrony zamierza poprawić dialog pomiędzy wojskiem a przemysłem i nauką? Jednym z narzędzi ma być tu „Forum na Rzecz Innowacyjności Sił Zbrojnych”. Czy ma to być przedsięwzięcie odrębne od realizowanych dotychczas „Dni Przemysłu”? Czy organizacja konferencji „Dni Przemysłu” ma być kontynuowana?
Organizacja Forum Innowacyjności jest to przedsięwzięcie odrębne od „Dni Przemysłu”. Forum ma za zadanie „spajać ze sobą” wszystkie założenia Nowej Polityki Innowacyjności. Podczas Forum planuje się omówienie głównych założeń priorytetowych kierunków badań naukowych na potrzeby obronności państwa w perspektywie 15-letniej. Będą one uwzględniały krajowy potencjał naukowy i przemysłowy oraz wzmacniały efektywność procesu planowania badań naukowych i zapewniały zgodność z potrzebami Sił Zbrojnych.
Forum ma być platformą spotkań przedstawicieli SZ RP, świata nauki i biznesu. Podczas sesji (paneli dyskusyjnych) planuje się dyskutować o potrzebach polskiej armii oraz możliwościach i kreatywności świata polskiej nauki a także biznesu. Forum będzie stanowić innowacyjną platformę do prowadzenia debaty, wymiany doświadczeń oraz nawiązania współpracy pomiędzy przedstawicielami różnych środowisk.
Forum ma być również jednym z wielu mechanizmów, które resort obrony narodowej stara się stworzyć aby współdziałać na rzecz polskiej obronności i bezpieczeństwa. Mechanizmów, które pozwolą na wykorzystanie potencjału badawczego polskich ośrodków oraz odkrywania nowych możliwości wśród polskich podmiotów naukowych (lub wśród polskich naukowców). Opracowywać rozwiązania dla polskiej obronności i bezpieczeństwa, prezentować pomysły wspólnych projektów badawczych.
Z założenia Dni i Forum mają być oddzielnymi przedsięwzięciami ukierunkowanymi na rozwój komunikacji resortu z przemysłem i ośrodkami naukowo-badawczymi. Sytuacja zagrożenia epidemicznego uniemożliwiła realizację „Dni Przemysłu” w 2020 r. Organizacja tegorocznej edycji jak poprzednio jest uzależniona sytuacji pandemicznej.
Co mają określać "Priorytetowe Kierunki Badań 2021-2035"? Czy tylko obszary i kierunki badań naukowych, czy także obszary i kierunki prac rozwojowych (tzn. czy mają dotyczyć tylko prac o ograniczonym poziomie gotowości technologicznej TRL (np. do poziomu 4-5), czy w pełnym zakresie (od 1 do 9 poziomu TRL)? Czy będzie to dokument o którym mowa w Decyzji Nr 299/MON Ministra Obrony Narodowej z dnia 21 lipca 2014 r. w sprawie koordynacji, planowania i realizacji badań naukowych w resorcie obrony, czy czymś więcej?
Zaproponowano nowe podejście do opracowywania „Priorytetowych kierunków badań naukowych w resorcie obrony narodowej w latach 2021-2035”. W nowej odsłonie dokument ten będzie się składał z części ogólnej – określającej cele badań naukowych, jak też części szczegółowej – z opisem elementów priorytetowych bloków technologii, uszeregowany wg priorytetów ich rozwoju. Priorytetowe kierunki badań w latach 2021-2035 wskażą kierunki i obszary rozwoju określonych technologii priorytetowych zarówno w ramach badań, jak i prac rozwojowych, powyżej 6 poziomu gotowości technologicznej (systemy, podsystemy SpW).
Nowa metodyka zakłada udział ekspertów z krajowych podmiotów naukowo-badawczych i przemysłu obronnego w powoływanych Zespołach roboczych, których celem będzie opracowanie opisów priorytetowych bloków technologii jako podstawy do przygotowania „Priorytetowych kierunków badań naukowych w resorcie obrony narodowej w latach 2021-2035” oraz harmonogramów rozwoju tych technologii przez badania naukowe lub prace rozwojowe. Praca przedstawicieli wojska, nauki i przemysłu w Zespołach roboczych będzie płaszczyzną zapewniająca dialog pomiędzy tymi grupami.
Do opracowania dokumentu nie będą zastosowane przepisy decyzji Nr 299/MON Ministra Obrony Narodowej z 21 lipca 2014 r.
Tryb i metodyka opracowania Priorytetowych kierunków badań bazuje na doświadczeniach Europejskiej Agencji Obrony, która wdrożyła podobne podejście w ramach prac nad dokumentami Ramowego Strategicznego Planu Badań (Overarching Strategic Research Agenda). Dokumenty te wykorzystywane są do planowania zarówno badań naukowych jak i rozwoju technologii w ramach Agencji, a także zostały przesłane do Komisji Europejskiej jako propozycja do wykorzystania przy programowaniu zakresu merytorycznego Europejskiego Funduszu Obronnego.
Czy NPI będzie miała wpływ na obowiązujące obecnie zasady i przepisy prawa w zakresie budowania i utrzymania krajowego przemysłowego potencjału obronnego oraz na zasady i przepisy prawa dotyczące określania występowania podstawowego interesu bezpieczeństwa państwa?
Dobrze skonstruowany system realizacji prac badawczych i rozwojowych jest ważnym elementem szeroko pojętego procesu pozyskiwania SpW. Oczywistym jest, iż zmiany w przepisach prawa w zakresie budowania i utrzymania krajowego przemysłowego potencjału obronnego oraz podstawowego interesu bezpieczeństwa państwa powinny odbywać się w sposób spójny. Celem nadrzędnym jest uzyskanie zdolności państwa w kontekście kompetencji technologicznych i przemysłowych, zapewniających Polsce bezpieczeństwo dostaw oraz jak największą niezależność w tym zakresie.
Obecnie prace rozwojowe z zakresu obronności są zlecane i realizowane dwutorowo, poprzez NCBiR lub bezpośrednio przez Inspektorat Uzbrojenia. Czy ten system planuje się jakoś ujednolicić lub zmienić?
Obecnie nie planuje się zmiany systemu zlecania i realizacji prac rozwojowych w NCBR, który poprzez realizowane projekty przyczynia się do wzmacniania krajowego potencjału naukowo-przemysłowego w obszarach technologii uznanych za istotne dla bezpieczeństwa i obronności państwa. Jeżeli w resorcie obrony narodowej, zgodnie z decyzją nr 299/MON, zostanie przygotowany wniosek o realizację pracy rozwojowej i uzyska on pozytywne opinie gestora SpW oraz organizatora systemu funkcjonalnego w zakresie zasadności realizacji projektu, to taki projekt zostanie zgłoszony do realizacji w NCBR. Prace rozwojowe z zakresu obronności realizowane dwutorowo, poprzez NCBR i bezpośrednio przez resort obrony narodowej traktujemy jako wzajemnie się uzupełniające.
Do tej pory w Polsce w zakresie obronności nie praktykowano realizacji prac rozwojowych gdzie na początkowym etapie ich realizacji jest co najmniej dwóch różnych wykonawców, z których dopiero w kolejnych etapach wybiera się lepszego, który kończy projekt. Czy w najbliższym czasie może się to zmienić? Czy widzą Państwo sens takiego rozwiązania?
To jest dobra droga do poprawy jakości rozwiązań oraz obniżania ryzyka projektów (technicznego i finansowego), ale każdy przypadek projektu musi być analizowany oddzielnie, szczególnie w kwestiach, gdzie rozpatrywany jest PIBP.
Udzielenie zamówienia kilku wykonawcom jest podejściem aktualnie analizowanym w resorcie obrony narodowej i może zostać potencjalnie wykorzystane w przyszłości do zamówień na usługi badawcze lub rozwojowe.
Czy zadania Departamentu Innowacji MON (DIn) nie pokrywają się co najmniej częściowo z zadaniami Inspektoratu Implementacji Innowacyjnych Technologii Obronnych - I3TO? Jaka ma być rola I3TO a jaka DIn w nowym systemie? Czy I3TO wejdzie w skład planowanej do utworzenia Agencji Uzbrojenia?
Zadania DIn nie pokrywają się z zadaniami I3TO. Departament Innowacji odpowiada za zarządzanie w resorcie działalnością naukowo-badawczą w obszarze krajowym i międzynarodowym, wypracowywanie celów polityki innowacji w zakresie swojej właściwości oraz obsługę i merytoryczne wsparcie Pełnomocnika Ministra Obrony Narodowej do spraw przestrzeni kosmicznej. Celem Departamentu jest wsparcie rozwoju Sił Zbrojnych poprzez zapewnienie warunków do podnoszenia innowacyjności w prowadzonej działalności naukowo-badawczej. Natomiast, Inspektorat Implementacji Innowacyjnych Technologii Obronnych jest jednostką organizacyjną właściwą do identyfikowania, analizowania oraz monitorowania rozwoju innowacyjnych technologii w celu ich implementacji do systemów uzbrojenia i sprzętu wojskowego (SpW). Inspektorat inicjuje oraz nadzoruje badania naukowe i projekty rozwojowe przydzielone decyzją Ministra Obrony Narodowej albo Sekretarza Stanu w Ministerstwie Obrony Narodowej, któremu Inspektorat jest podporządkowany, ukierunkowane na podniesienie poziomu zdolności operacyjnych Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej (SZ RP). Odpowiada za określanie zasad, nadzór oraz realizację przedsięwzięć związanych z pozyskiwaniem i zarządzaniem prawami własności intelektualnej powstałymi w wyniku realizacji projektów. Realizuje zadania w zakresie działalności racjonalizatorskiej w resorcie obrony narodowej.
Jednym z głównych celów NPI i Departamentu Innowacji ma być rozwój sektora kosmicznego. Jakich działań w tym zakresie można spodziewać się w najbliższych latach? Kiedy w końcu (w jakich latach) i w jaki sposób Polska zamierza uzyskać zdolności do prowadzenia rozpoznania z wykorzystaniem własnego systemu satelitarnego?
Jeszcze tym roku planowane jest uruchomienie studium wykonalności budowy konstelacji mikrosatelitów optoelektronicznej obserwacji Ziemi. W trakcie badania określony zostanie m.in. wariant i architektura systemu satelitarnego oraz szacowane koszty i wstępny harmonogram realizacji misji. Podejście do realizacji projektu jest zgodne z europejskim standardem realizacji projektów kosmicznych ECSS (z ang. The European Cooperation for Space Standardization).
Ponadto w ramach programu Szafir realizowanego w NCBR został przyjęty do realizacji wniosek na realizację projektu w wyniku, którego zostanie zbudowana konstelacji nanosatelitów do prowadzenia optoelektronicznego rozpoznania obrazowego.
Precyzyjny termin uzyskania autonomicznej zdolności do prowadzenia satelitarnej obserwacji będzie wynikiem studium wykonalności, o którym mowa powyżej.
Polska nie uczestniczyła i nie uczestniczy praktycznie w żadnym dużym międzynarodowym projekcie rozwojowym którego rezultatem ma być wdrożenie do produkcji konkretnego przyszłościowego rodzaju systemu uzbrojenia (np. wspólny europejski: czołg, samolot wielozadaniowy, bojowy BSP, śmigłowiec lub typ okrętu, czy też udział w projektach realizowanych przez Stany Zjednoczone jak np. Loyal Wingman). Wyjątkiem jest tu tylko kilka mniejszych inicjatyw do których Polska przystąpiła w ramach PESCO. Czy resort obrony ma pomysł co zrobić, aby w najbliższych latach ta sytuacja uległa poprawie?
Udział w European Defence Found (EDF) powinien to poprawić, w tym celu wypracowywane są nowe rozwiązania w zakresie przystępowaniu do międzynarodowych projektów rozwojowych, które realizowałyby potrzeby określone w Wymaganiach Operacyjnych.
Krystalizują się ramy organizacyjne i prawne EDF w wymiarze europejskim (rozporządzenie ws EDF jest na końcowym etapie uzgodnień pomiędzy państwami –uczestnikami). Dostęp do budżetu w wysokości 7,95 mld EUR (w tym 2,65 mld EUR na badania naukowe oraz 5,30 mld EUR na prace rozwojowe) umożliwi stronie polskiej bardziej aktywny udział w projektach międzynarodowych. Synergia wspólnych działań na poziomie europejskim pozwoli na koncentrację rozproszonego potencjału wiedzy i technologii, a także ograniczy powielanie wydatków i wysiłków w tych samych obszarach. Przystępując do inicjatywy takiej jak EDF nie zapominamy o projektach EDA, a także o NATO STO. Ponadto liczymy, że polski potencjał naukowo-przemysłowy będzie korzystał i rozwijał się również w obszarach organizacji i zarządzania, podpatrując najlepszych.
Dobrym rozwiązaniem na wzmacnianie potencjału na gruncie międzynarodowym jest także współpraca bilateralna i również ją MON chciałby rozwijać.
Czy resort obrony planuje jakieś inne działania mające poprawić efektywność realizacji prac rozwojowych w obszarze obronności?
Powołanie DIn, a także realizacja pozostałych założeń NPI jest ukierunkowana poprawę efektywności prowadzonych badań realizację prac rozwojowych. Planowane są ponadto zmiany legislacyjne dotyczące nowelizacji decyzji Nr 59/MON Ministra Obrony Narodowej z 26 lutego 2014 r., których celem będzie m.in. poprawa efektywności procesu projektowania i procedowania w resorcie obrony narodowej wniosków o realizację projektów w NCBR, co ma skrócić czas od powstania pomysłu do uruchomienia realizacji.
Czytelnikom zainteresowanym problematyką realizacji prac B+R w zakresie obronności polecam także lekturę artykułu „Prace badawczo-rozwojowe w obszarze polskiej obronności”, który został opublikowany w numerze 5/2021 miesięcznika „Nowa Technika Wojskowa” i w którym wymienione zostały m.in. wszystki projekty rozwojowe z zakresu obronności zlecone w latach 2011-2020 przez NCBiR oraz Inspektorat Uzbrojenia, a także przedstawiono koszty ich realizacji.
Tomasz Dmitruk
