• Tweet

Szwedzkie okręty podwodne w latach 1945-2012 - cz. I

     W chwili zakończenia II wojny światowej szwedzka flota dysponowała 24 okrętami podwodnymi należącymi do czterech różnych typów. Dwa z nich, okręty typów Delfinen i Neptun były wyspecjalizowanymi stawiaczami min, natomiast pozostałe okręty, należące do typów U1 i Sjölejonet były typowymi jednostkami patrolowymi. Nawet najstarsze ze wspomnianych okrętów były jednostkami stosunkowo nowymi, których budowę zakończono w najgorszym razie w drugiej połowie poprzedniej dekady.

Pierwsze powojenne generacje

   Najliczniejszą grupę szwedzkich okrętów podwodnych w momencie zakończenia działań zbrojnych w Europie stanowiły jednostki typu Sjölejonet. Były to okręty o wyporności 760 ton, odpowiadające zasadniczo ówczesnym standardom technicznym, których w zasadzie jedyną dość niecodzienną cechą była para wyrzutni torpedowych zamontowanych na górnym pokładzie, w sposób podobny jak na niektórych okrętach francuskich. Przeprowadzona w latach pięćdziesiątych przebudowa jednostek, w trakcie której zdjęto m.in. wspomniane wyrzutnie torpedowe oraz składane stanowiska armat automatycznych kalibru 40 mm, pozwoliła pozostać im w służbie do lat 1959-1964. Mniej więcej w tym samym czasie wycofano ze służby pierwsze trzy okręty typu U-1. Pozostałe 6 jednostek tego typu zostało jednak gruntownie zmodernizowanych, dając początek typowi Abborren. O tym jednak wspomnimy jeszcze w dalszej części artykułu. Najkrócej w służbie pozostawać miały trzy jednostki typu Delfinen. Ich służba zakończyła się bowiem już w 1953 roku. Ponad dekadę dłużej wykorzystywano w linii trzy stawiacze min typu Neptun, wycofywane równolegle z okrętami typu Sjölejonet.

   Sytuacja w jakiej znajdowała się szwedzka flota podwodna na przełomie lat 40 i 50-tych była jednak komfortowa tylko w teorii. Należy bowiem pamiętać, że po zakończeniu II wojny światowej państwa zwycięskie z dużą uwagą zaczęły studiować niemieckie osiągnięcia w dziedzinie konstrukcji okrętów podwodnych, w szczególności dotyczyło to typów XXI i XXIII. Z doświadczeń tych niebawem zaczęto też intensywnie korzystać. Dodatkowo okres zimnej wojny sprzyjał gwałtownemu postępowi w dziedzinie broni podwodnej, napędzanemu rywalizacją dwóch opozycyjnych bloków polityczno-wojskowych. Równie gwałtownie, już w czasie II wojny światowej, zaznaczył się także istotny rozwój systemów ZOP.

   Teoretycznie trzon szwedzkiej floty podwodnej mógł pozostawać w służbie jeszcze przez pewien czas, choć jak przewidywano, kolejne nowe jednostki powinny pojawić się w linii pod koniec lat czterdziestych. W praktyce jednak, wartość bojowa wciąż eksploatowanych okrętów miała dość gwałtownie spaść w obliczu pojawienia się bardziej nowoczesnych potencjalnych przeciwników. Zrządzeniem losu szwedzcy konstruktorzy również dostali możliwość zapoznania się z rozwiązaniami konstrukcyjnymi zastosowanymi w okrętach niemieckiego typu XXI. Stało się tak dzięki wydobyciu zatopionego na szwedzkich wodzach terytorialnych okrętu U-3503. Podniesiona w 1946 roku z dna jednostka została następnie, przed złomowaniem, gruntownie przebadana w Karlskronie.

   Analiza rozwiązań konstrukcyjnych i rozważanie zasadności ich implementacji w nowych typach projektowanych op wymagała jednak czasu. Doprowadziło to do opóźnień we wprowadzeniu do służby kolejnego typu nowych szwedzkich okrętów podwodnych. Te, określane mianem typu Hajen, weszły do linii między 1954 a 1958 rokiem. Wspomniane okręty, których zbudowano w sumie 6, były jeszcze jednostkami spalinowo–elektrycznymi o napędzie dwuśrubowym i silnie wydłużonym wąskim kadłubie. Jednak mimo, to na tle wcześniejszych szwedzkich op wyróżniały się kilkoma nowymi rozwiązaniami technicznymi. Przede wszystkim „Rekiny” [1] dysponowały największą wypornością nawodną ze wszystkich szwedzkich op eksploatowanych do tej pory (720 ton). Ponadto, ich konstruktorzy, po zbadaniu U-3503, zadbali o dopracowanie hydrodynamiki kadłuba oraz wyposażenie okrętów w rozbudowane baterie akumulatorów. Wszystko to pozwalało jednostkom typu Hajen osiągać w zanurzeniu prędkość powyżej 16 węzłów. Dodatkowo zadbano o skrócenie czasu zanurzenia [2]. Okręty typu Hajen były także pierwszymi szwedzkimi op wyposażonymi w chrapy, co pozwalało im ładować baterie akumulatorów bez wynurzania.

Pierwszymi jednostkami wykorzystującymi w pełni drugowojenne, głównie niemieckie doświadczenia w budowie okrętów podwodnych były jednostki typu Hajen.

   Niedługo później, miedzy 1960 a 1961 rokiem, wcielono do służby kolejną szóstkę nowych okrętów podwodnych, tym razem typu Draken [3]. Zasadniczo powielały one układ konstrukcyjny poprzedników, jednak odnotować należy tu kilka istotnych różnic. Najistotniejszą z nich było odejście od dotychczas stosowanego układu dwuśrubowego na rzecz zastosowania dużej, pojedynczej, pięciołopatowej, wolnoobrotowej śruby, a także zastosowanie rufowych powierzchni sterowych w układzie krzyżowym. Nowe okręty były też minimalnie większe i dłuższe od poprzedników. Wciąż jednak posiadały klasyczne linie kadłuba. Drakeny pozostały w linii przez ponad dwie dekady [4].

      W latach 1962-1964 do służby powróciło także 5 gruntownie zmodyfikowanych op typu U1, przemianowanych po modernizacji na typ Abborren. Jednostki te określano mianem przybrzeżnych okrętów podwodnych. W trakcie modyfikacji ulepszono m.in. linie kadłubów okrętów, optymalizując je pod katem osiągów uzyskiwanych w zanurzeniu. Głównym celem programu modernizacji było jednak dostosowanie typu U1 do wypełniania zadań ZOP na wodach przybrzeżnych. Jednostki typu Abborren w czasie przebudowy otrzymały m.in. chrapy, duże anteny hydrolokatorów zabudowane w części dziobowej kadłuba oraz obrotowe magazyny torped ZOP zabudowane w zbiornikach balastowych. Ponadto, po modernizacji okręty miały być napędzane pojedynczą wolnoobrotową śrubą. Wprowadzone zmiany związane były z przebudową całej rufowej części kadłuba oraz usunięciem pierwotnie zabudowanej w tym miejscu rufowej wyrzutni torped. Po zakończeniu prac stoczniowych okręty stały się jednostkami jednokadłubowymi. Uzbrojenie okrętów stanowić miało dwanaście naprowadzanych przewodowo torped Tp40. Po zakończeniu modernizacji jednostki typu Abborren miały pozostać w służbie przez około dekadę – ostatnią z nich wycofano ze stanu floty w 1976 roku.

Jeden z przedstawicieli typu Abborren, HMS Forellen, czyli przebudowany U4.

    W połowie lat sześćdziesiątych szwedzka flota okrętów podwodnych wymagała już jednak wprowadzenia zupełnie „nowej jakości”, okrętów bardziej zaawansowanych technicznie, o skokowo większych możliwościach bojowych niż dotychczas eksploatowane jednostki.

Okręty podwodne typu A11B Sjöormen

   Tego rodzaju przełomem technologicznym w szwedzkiej Marynarce Wojennej było wejście do służby serii okrętów podwodnych typu A11B, znanych również, od pierwszej jednostki z serii, jako typ Sjöormen (wąż morski). Konstruktorzy tych jednostek radykalnie zerwali z rozwiązaniami konstrukcyjnymi stosowanymi okrętach typu Hajen i Draken sięgając po doświadczenia amerykańskie. Kadłuby nowych okrętów, o zdecydowanie mniejszym wydłużeniu niż miało to miejsce w przypadku wcześniejszych jednostek, zaprojektowano wzorując się na kroplowym kadłubie doświadczalnej jednostki amerykańskiej – USS Albacore. Kolejnym zapożyczonym rozwiązaniem technicznym, wzorowanym na amerykańskich okrętach typu Barbel czy Skipjack było rozmieszczenie sterów dziobowych. Zamontowano je bowiem na obudowie kiosku. Rozwiązanie takie z jednej strony pozytywnie wpływało na zachowanie stateczności przy pływaniu pod wodą z dużymi prędkościami, z drugiej zaś zapewniało lepsze warunki pracy systemom hydrolokacyjnym. Projektując usterzenie rufowe zdecydowano się ostatecznie na zastosowanie układu X. Co prawda również ta konfiguracja usterzenia była badana na doświadczalnym amerykańskim okręcie, jednak szwedzkie rozwiązanie różniło się od amerykańskiego pierwowzoru w jednym bardzo istotnym elemencie. Wszystkie cztery powierzchnie sterowe usterzenia rufowego pracowały bowiem niezależnie. Na amerykańskiej jednostce doświadczalnej były zaś sprzężone parami (na krzyż). Każda z rufowych powierzchni sterowych op typu A11B dysponowała własnym wałem, a instalacja hydrauliczna napędzająca mechanizmy wykonawcze sterów została zdwojona. W razie awarii stery rufowe mogły być zasilane również elektrycznie przez instalację awaryjną, dodatkowo zasilaną z baterii, co miało również zwiększać niezawodność rozwiązania i bezpieczeństwo. Rozwiązanie zastosowane na okrętach typu Sjöormen miało zapewnić nowym okrętom nadzwyczajną zwrotność. Ponadto, w trakcie projektowania jednostek, dużą uwagę przywiązywano do ich wyciszenia, co miało zapewnić większą skrytość działań.

   Nowe szwedzkie okręty typu A11B, zbudowane zostały w układzie jednokadłubowym i charakteryzowały się większą wypornością niż jednostki wcześniej budowane w Szwecji. Stosunek długości kadłuba do szerokości wynosi 8 do 1. Wnętrze podzielono na pięć przedziałów, dodatkowo wyodrębniono dwa pokłady. Zastosowane do budowy kadłuba materiały pozwalały na osiąganie bezpiecznej głębokości do 150 metrów. Mimo zwiększenia wyporności i rozmiarów, znaczna automatyzacja instalacji pozwoliła na istotne zmniejszenie liczebności załogi. Dzięki temu liczyła ona zaledwie 23 osoby (w tym 7 oficerów), a więc była o 21 osób mniejsza niż w przypadku okrętów typu Draken.

   Kolejną charakterystyczną cechą nowych jednostek było uzbrojenie składające się z wyrzutni torped dwóch różnych kalibrów. Podobnie jak na okrętach typu Abborren zdecydowano się na zastosowanie wyrzutni torped kalibrów 533 mm oraz 400 mm. Usytuowano je w części dziobowej okrętu, w dwóch rzędach (górny rząd to wyrzutnie kalibru 533 mm, dolny rząd – kalibru 400 mm). Wraz z upływem lat, taka konfiguracja uzbrojenia miała stać się szwedzką tradycją. Ze wspomnianych wt okręty odpalać mogły ciężkie torpedy kalibru 533 mm Tp 613 lub „krótkie” torpedy ZOP kalibru 400 mm Tp 431. Ponadto Sjöormeny mogły przenosić i stawiać miny morskie. Jednostkę ognia omawianych op stanowiło maksymalnie 10 torped kalibru 533 mm (4 w wyrzutniach i 6 zapasowe na stelażach we wnętrzu okrętu) oraz do cztery torpedy kalibru 400 mm (2 w wyrzutniach plus dwie zapasowe).

Jednostka typu A11B z kioskiem w charakterystycznym kształcie.

   W części dziobowej okrętów typu Sjöormen znalazło się również miejsce dla anteny hydrolokatora. Za nimi ulokowano przedział torpedowy i magazyny uzbrojenia (dolny pokład), pomieszczenia załogi oraz centralę bojową (górny pokład) i pomieszczenia urządzeń uzdatniania powietrza. Mniej więcej w jednej trzeciej długości kadłuba usytuowano kiosk z dość dużą opływową obudową. Mieścił on m.in. maszty urządzeń wynośnych i chrapy. Rufowe przedziały mieszczą zaś kolejne pomieszczenia załogi, pomieszczenia sanitarne, a w końcu elementy układu napędowego (w kolejności przedziały baterii elektrycznych, przedział silników i generatorów elektrycznych, przedział silnika elektrycznego).

   Układ napędowy obejmował silnik elektryczny ASEA o mocy 1270 kW zasilany przez 4 baterie ogniw elektrycznych, ładowany przez zespoły generatorów elektrycznych napedzane przez 2 silniki diesla Hademora-Pielstick V12A/15 po 795 kW (1080 KM) każdy. Moc przenoszona była na pojedynczy wal zakończony pięciopłatową śruba.

   Sjöormeny zastąpiły wycofywane okręty typu Abborren. Po kilkunastu latach służby, w połowie lat osiemdziesiątych, okręty zostały poddane modernizacji. Otrzymały wówczas systemy zarządzania walką Ericsson IDPS-11 (Sesub 900B). Pewne rozbieżności występują w przypadku wyposażenia hydrolokacyjnego jednostek. Według niektórych źródeł (Conway’s World Naval Weapon Systems) w trakcie przeprowadzonej wówczas modernizacji okręty miały otrzymać systemy hydrolokacyjne STN Atlas Elektronik CSU-83. W pierwszej połowie lat dziewięćdziesiątych zaś, znajdujące się w najlepszym stanie technicznym Sjölejonet i Sjöhunden miały zostać poddane kolejnej modernizacji, w wyniku której na okrętach pojawiły się anteny boczne sonaru Plessey Hydra. W tym samym czasie zmodernizowane miały zostać również inne systemy elektroniczne. Należy wspomnieć jednak iż rocznik flot Jane's Fighting Ships 2004-2005 wspomina w przypadku wszystkich okrętów sprzedanych do Singapuru o sonarach Plessey Hydra (pomijając jednak dla odmiany system hydrolokacyjny CSU-83). Wyposażenie radioelektroniczne jednostek uzupełniały radary nawigacyjne Terma pracujące w paśmie I.

   Jesienią 1995 roku ogłoszono, że jeden z okrętów został zakupiony przez marynarkę wojenną Singapuru. W tym czasie w służbie pozostawały jedynie dwa okręty, tj. Sjölejonet i Sjöhunden. Pozostałe trzy wycofano ze służby i zakonserwowano w 1993 roku w związku z ograniczeniami budżetowymi. Transakcja szwedzko-singapurska została przeprowadzona w ramach programu Riken [5]. Trzy kolejne jednostki, wraz z czwartą, przeznaczoną na części zamienne, Singapur zakupił w 1997 roku. Przed przekazaniem Singapurczykom okręty przeszły stosowny remont. Dostosowano je również do eksploatacji w warunkach tropikalnych. Oznaczało to zamontowanie systemów klimatyzacyjnych i układów chłodzących baterie ogniw elektrycznych, Wymieniono też systemy rurociągów i zaworów, na dostosowane do operowania na akwenach o większym zasoleniu niż ma to miejsce w przypadku Bałtyku.

    Jako pierwszy do Singapuru trafił Conqueror (ex-Sjolejonet). Miało to miejsce w 2001 roku. Drugą jednostką, która trafiła do nowego właściciela stał się Chieftain (5 marca 2002 roku). Challenger i Centurion pozostały w Szwecji do 2004 roku, gdzie były wykorzystywane do szkolenia singapurskich załóg. W tymże roku zostały przetransportowane na pokładzie transportowca do przewozu ładunków wielkogabarytowych Dock Express, wraz z przeznaczonym na części zamienne Sjöhasten, do Singapuru. Podróż ta trwała około miesiąca. Wspomniane dwa okręty podwodne, wraz z wymienionymi wcześniej Conquerororem i Chieftainem, utworzyły 171 eskadrę bazującą w Changi. Transakcja ta przedłużyła więc o przynajmniej kilkanaście lat żywot Sjöormenów, z których ostatnie miały zakończyć definitywnie służbę w Svenska Marinen w 1998 roku. Zakupione przez Singapur okręty wciąż pozostają w eksploatacji.

Okręty podwodne typu A14 Näcken

    W drugiej połowie lat siedemdziesiątych szwedzcy konstruktorzy rozpoczęli projektowanie nowych okrętów podwodnych mających zasilić Svenska Marinen. W efekcie owych prac powstał projekt kolejnej generacji nowoczesnych spalinowo-elektrycznych op. Tym razem dało się jednak zauważyć również szereg zmian w podejściu do najistotniejszych zagadnień konstrukcyjnych, a przy projektowaniu okrętów wykorzystano już m.in. techniki komputerowe. W wyniku przeprowadzonych analiz, zdecydowano się na odejście od zastosowanego na jednostkach typu A11B kadłuba kroplowego. Dla okrętów typu A14, bo taką sygnaturę otrzymały nowe jednostki, wybrano ostatecznie prostszy w budowie kadłub o walcowatym kształcie, ze stożkową częścią rufową, zakończony w części dziobowej prostszą w budowie i wytrzymalszą konstrukcją półsferyczną. Dodatkowo na górnej powierzchni kadłuba sztywnego pojawiła się charakterystyczna lekka spłaszczona nadbudowa tworząca płaski pokład ułatwiający poruszanie się załodze w czasie gdy okręt pozostawał na powierzchni. Podobnie jak A11B, okręty typu A14 pozostały jednak jednostkami jednokadłubowymi. Decydując się na zastosowanie znanych ze Sjöormenów rozwiązań konstrukcyjnych, takich jak usterzenie rufowe w układzie X, czy też zabudowa sterów dziobowych na obudowie kiosku, wprowadzono jednak kolejne modyfikacje. Sam kiosk przesunięto tym razem ku śródokręciu. Uproszczono również jego budowę – mieścił maszty urządzeń wynośnych (peryskopu, radaru dozoru powierzchni, systemu rozpoznania, anten systemów łączności) oraz chrapy i układ wydechowy spalin silników diesla.

   W stosunku do okrętów typu A11B zmiany zaszły również w przypadku aranżacji wnętrza kadłuba. Okręty otrzymały po dwie grodzie wodoszczelne, które dzieliły kadłub na dwa główne przedziały oraz, trzeci, na śródokręciu, tuż za kioskiem. Podobny układ przedziałów utrzymały później okręty typu A17. Rufowy przedział każdego okrętu mieścił stanowisko kierowania siłownią (na górnym pokładzie) i baterie 168 ogniw Tudor (na dolnym pokładzie). W pomieszczeniach za nimi ulokowano zespoły prądotwórcze (dolny pokład) i pomocniczą siłownię (górny pokład) oraz główny silnik.

A14 Näcken w marszu.

   Wzmocnieniu uległo również uzbrojenie okrętów. W dziobowej, dolnej części okrętów A14 rozmieszczono w dwóch rzędach wyrzutnie torpedowe. Górny rząd stanowiło 6 wyrzutni ciężkich torped kalibru 533 mm Tp613 z możliwością naprowadzania przewodowego. Poniżej umieszczono z kolei 2 wyrzutnie lekkich torped kalibru 400 mm z których odpalane mogły być lekkie torpedy Tp 431. W znajdującym się na dolnym pokładzie, tuż za wyrzutniami torpedowymi, pomieszczeniu znalazło się miejsce dla dodatkowej jednostki ognia. Maksymalny załadunek stanowiło 8 torped kalibru 533 mm, z czego 6 w wyrzutniach i 2 zapasowe na stelażach we wnętrzu okrętu oraz do czterech torped kalibru 400 mm). Ponadto Näckeny mogły przenosić i stawiać miny morskie (do 48 sztuk).

   Co nie powinno dziwić, nowe okręty otrzymały bardziej nowoczesne systemy zarządzania walką oraz wykrywania celów i obserwacji. Wyposażenie elektroniczne OP typu A14 składało się z systemu dowodzenia/zarządzania walką Ericsson IDPS-14 [6] znanego również jako Sesub 900C [7], pracującego paśmie I radaru nawigacyjnego Terma oraz systemu rozpoznania elektronicznego ARGOSystems AR 700-S5. Głównym elementem systemu wykrywania był hydrolokator aktywno-pasywny Thomson-Sintra TSM 2271 Eledone Octopus oraz sonar pomiaru odległości Thomson Sintra DUUX-5 Fenelon lub też wg innych źródeł system hydrolokacyjny Atlas CSU-83 [8]. Okręty posiadały tylko jeden peryskop łączący funkcję peryskopu wachtowego i bojowego. Był to peryskop Kollmorgen model 76. Antena wspominanego hydrolokatora TSM 2271 znajdowała się w górnej części dziobu. Za nimi, bezpośrednio pod kioskiem, umiejscowiono przedział dowodzenia okrętem. Okręty typu A-14 miały nieco mniejszą wyporność niż wcześniejszy typ A11B [9], zwiększono jednak ich dopuszczalną głębokość zanurzenia do 300 metrów.

   Załoga okrętów typu A14, podobnie jak to miało miejsce w przypadku wcześniejszych szwedzkich op typu A11B, była stosunkowo nieliczna i stanowiło ją 27 osób w tym 5 oficerów. Pomieszczenia załogi znajdowały się na górnym pokładzie w dziobowej części okrętu.

   Jednowałowy układ napędowy typu A14 z pięcołopatową śrubą, składał się z silnika diesla MTU 16V 652 MB80 o mocy 1350 kW (1730 KM) oraz generatora elektrycznego a także silnika elektrycznego Jeumont Schneider o mocy 1150 kW, zasilanego przez 2 baterie ogniw elektrycznych Tudor.

   Ostatecznie zdecydowano się na budowę trzech okrętów typu A-14. Kilka lat później dołączyły do nich okręty typu A-17, powstałego z wykorzystaniem doświadczeń wyniesionych z projektowania Näckenów.

   Po wycofaniu ze służby okręty zeskładowano w Karlskronie. Näcken w latach 2001-04 eksploatowany był przez MW Danii pod nazwą Kronborg.

Uwaga: Dane dla okrętów bez AIP i Näckena przed modernizacją.

Początki napędu niezależnego od powietrza atmosferycznego

   W 1987 roku w stoczni Kockumsa rozpoczęto przebudowę pierwszego z okrętów typu A14. Prace trwały między listopadem 1987 roku a listopadem następnego. Powtórne wcielenie Näckena do służby odbyło się 11 maja 1989 roku. W wyniku modernizacji okręt otrzymał dodatkową sześciometrową (wg innych danych mierzącą 8 metrów) sekcję kadłuba. Mieściła ona dwa, pracujące bez dopływu powietrza atmosferycznego, silniki Stirling V4-275R o sumarycznej mocy 150 kW, zbiorniki z ciekłym tlenem oraz systemy kontrolne. Dzięki temu zabiegowi znacznie wydłużył się okres patrolowania w zanurzeniu (do 14 dni). Z wykorzystaniem silników Stirlinga prototypowy Näcken mógł osiągać w zanurzeniu prędkość 5 węzłów. Dodatkowo, między 1993 a 1996 rokiem, modernizacji poddane miały zostać systemy elektroniczne okrętu (w tym sonar i systemy łączności).

   Próby morskie, jakim poddano jednostkę po instalacji systemu AIP wypadły na tyle zachęcająco, iż wkrótce okręt powrócił do linii. Doświadczenia wyniesione z tej modernizacji zaowocowały wprowadzeniem napędu AIP, opartego o silniki Stirlinga, już jako wyposażenia seryjnego jednostek typu A19 oraz jako pakiet modernizacyjny przeznaczony dla okrętów typu A17. Szwedzkie rozwiązanie napędu niezależnego od powietrza atmosferycznego trafiło również w późniejszym okresie na okręty podwodne powstające w Japonii.

   W 2001 roku Näcken został wypożyczony Danii (z opcją odkupu). Transakcja uwzględniała możliwość upustów cenowych w przypadku pozostania Danii w anulowanym ostatecznie programie skandynawskiego okrętu podwodnego nowej generacji o nazwie Viking. Duński okręt otrzymał imię Kronborg. Ostatecznie w 2004 roku jednostka została jednak zwrócona Szwecji, po tym jak Dania zrezygnowała z utrzymywania w swojej flocie okrętów podwodnych i po tym definitywnie wycofany ze służby w Svenska Marinen. Wcześniej bo w 1998 roku i 2000 roku wycofano ze służby pierwsze dwie jednostki typu A14. Pierwotnie przewidywano, że zakończą służbę dopiero w 2007 roku, jednak ostatecznie na ich losie zaważyły względy oszczędnościowe.

Przypisy:

[1] Hajen to po szwedzku właśnie rekin.

[2] Z problemami tego typu borykały się np. w trakcie II wojny światowej niemieckie U-booty typu IX.

[3] W niektórych opracowaniach znanych też jako ulepszony typ Hajen.

[4] Już po wycofaniu Drakenów pojawiła się propozycja udostępnienia 2 op tego typu Malezji w celu przygotowania kadr dla nowych okrętów podwodnych, jednak nie skorzystano z niej.

[5] Według niektórych informacji, pierwotnie taką nazwę miała również otrzymać pierwsza przejęta od Szwecji jednostka.

[6] Nawiasem mówiąc, początkowo systemy wspomnianej rodziny powstały wyłącznie jako systemy zarządzania uzbrojeniem oraz systemami wykrywania celów, jednak ewoluowały w kierunku kontroli całej jednostki (kontrola maszynowni, zanurzenia etc.).

[7] Wg niektórych źródeł systemy IDPS-14 miały być później dostosowane do standardu IDPS-17.)

[8] Najprawdopodobniej chodzi to o modernizacje w trakcie eksploatacji.

[9] Nie licząc poddanej modernizacji jednostki prototypowej, która otrzymała dodatkowy blok kadłuba mieszczący silniki Stirlinga. Zabieg ten zwiększył wyporność okrętu (podwodną) do 1300 t.

Michał Gajzler

• Tweet