• Tweet

Wydatki obronne Polski w 2024 roku

     W 2024 roku na wydatki obronne Polski z budżetu państwa i Funduszu Wsparcia Sił Zbrojnych (FWSZ) przeznaczono łącznie 137,53 mld PLN. To o 26,3 mld PLN (23,7%) więcej niż wydatkowano w 2023 roku. Oszczędności zgromadzone w ramach FWSZ na wydatki modernizacyjne w ciągu roku zmalały o 410,7 mln PLN, do kwoty 7,37 mld PLN. Ubiegłoroczne całkowite wydatki obronne stanowiły 3,78% szacowanego przez GUS na 3641,2 mld PLN nominalnego PKB Polski w 2024 roku. To wynik rekordowy, ale istotnie niższy od planowanego poziomu 4,2% PKB. W stosunku do założeń z ustawy budżetowej przed nowelizacją wykonanie wydatków obronnych (bez FWSZ) wyniosło 99,96%, natomiast wydatki z FWSZ na cele określone w „Programie rozwoju Sił Zbrojnych” zrealizowano na poziomie jedynie 65,3%.

Z Funduszu Wsparcia Sił Zbrojnych w 2024 roku finansowane były m.in. umowy związane z zakupem na potrzeby Wojska Polskiego zestawów rakietowych obrony powietrznej krótkiego zasięgu Narew. Fot. 18. PPlot.

Łączne wydatki obronne

  Na łączną kwotę zrealizowanych w 2024 roku nakładów na obronność w wysokości 137,527 mld PLN wchodzą wydatki poniesione:

• z budżetu państwa w ramach części 29 „Obrona narodowa” – 115,49 mld PLN, z czego 15,6 mld PLN nie wydatkowano na płatności, tylko przesunięto do FWSZ, zatem realne wykonanie wyniosło 99,86 mld PLN;
• z budżetu państwa w ramach działu 752 „Obrona narodowa” poza częścią 29 – 2,60 mld PLN;
• z Funduszu Wsparcia Sił Zbrojnych (FWSZ) – 35,065 mld PLN.

  Dla porównania, w 2023 roku na obronność wydatkowano 111,20 mld PLN. Ubiegłoroczne nakłady były zatem wyższe o 26,32 mld PLN (23,7%). Ten wzrost można ocenić jako istotny i to mimo, że w ramach FWSZ wydatkowano środki niższe od planowanych.

  Choć Polska w 2024 roku planowała przeznaczyć na obronność 4,2% PKB, to realnie na etapie wykonania ten wskaźnik był niższy i wyniósł 3,78% PKB. W 2023 roku było to 3,26% PKB.

  Jeśli od łącznych wydatków odliczymy: prowizje, odsetki i koszty spłaty zadłużenia FWSZ, to całkowite realne nakłady na obronność poniesione w 2024 roku zmaleją do 132,424 mld PLN (3,64% PKB). W ocenie autora, tak powinny być one określane, ale resoert obrony w swoich analizach do łącznch wydatków obronnych zalicza całkowite wydatki FWSZ, a nie tylko te ponoszone na cele "Programu rozwoju Sił Zbrojnych". 

  Udział całkowitych wydatków obronnych w łącznych wydatkach budżetu państwa (bez środków z FWSZ) w 2023 roku wynosił 14,8%, a w 2024 roku było to 14,2%.

Wydatki majątkowe

  Z łącznych nakładów z budżetu państwa w wysokości 118,09 mld PLN, aż 44,9% przeznaczono na wydatki majątkowe. Mowa tu o kwocie 53,07 mld PLN. Mimo, że księgowo została ona ujęta jako wydatki zrealizowane, to 15,63 mld PLN z tej sumy faktycznie nie wydatkowano, tylko przesunięto do FWSZ. Realnie zatem w ramach wydatków majątkowych wydatkowano 37,44 mld PLN, z czego m.in.:

• 34,80 mld PLN z przeznaczeniem na finansowanie Centralnych Planów Rzeczowych (CPR);
• 2,0 mld PLN na wydatki w ramach działu 752 w części 55 budżetu państwa „Aktywa państwowe”, na mocy postanowień ustawy z dnia 27 listopada 2024 roku "o finansowaniu działań zmierzających do zwiększenia zdolności produkcji amunicji", z przeznaczeniem na wsparcie inwestycji polskiego przemysłu obronnego dotyczące budowy fabryk amunicji;
• 500,0 mln PLN na dotację do Funduszu Rozwoju Dróg (wcześniej Funduszu Dróg Samorządowych) z przeznaczeniem na sfinansowanie wydatków związanych z budową i remontami dróg o znaczeniu obronnym;
• 112,7 mln PLN na wydatki w ramach działu 752 w części 39 budżetu państwa „Transport”. Celem tych nakładów było dofinansowanie inwestycji dotyczących linii kolejowych i drogowych o znaczeniu obronnym oraz utrzymanie w gotowości taboru kolejowego na potrzeby Sił Zbrojnych RP i wojsk sojuszniczych.
  
  

Wydatki w ramach części 29 budżetu państwa

  Największą grupę wydatków obronnych stanowią te ujęte w części 29 budżetu państwa „Obrona narodowa”. W 2024 roku z tego źródła wydatkowano łącznie 115,491 mld PLN, w tym w ramach:

• Wydatków bieżących: 44,659 mld PLN (38,7% łącznych wydatków w części 29);
• Wydatków majątkowych: 50,954 mld PLN (44,1%);
• Świadczeń na rzecz osób fizycznych: 14,962 mld PLN (13,0%);
• Dotacji i subwencji bieżących: 4,915 mld PLN (4,3%).  

  W stosunku do planu z ustawy budżetowej na 2024 rok przed nowelizacją wykonanie wydatków obronnych w części 29 budżetu wyniosło 98,3%.

Wydatki bieżące

  Wydatki bieżące w 2024 roku zostały zrealizowane w wysokości 44,659 mld PLN, co stanowiło 99,4% planu zapisanego w ustawie budżetowej przed nowelizacją.

 Najwyższą pozycję wydatków bieżących stanowiły uposażenia żołnierzy i funkcjonariuszy oraz wynagrodzenia pracowników cywilnych MON wraz z pochodnymi (§4010-4070, §4090-4170), na które przeznaczono łącznie 21,280 mld PLN. W odniesieniu do 2023 roku był to wzrost o 4,762 mld PLN (28,8%). To rezultat ubiegłorocznego wzrostu uposażeń na średnim zaplanowanym poziomie 20% oraz wzrostu liczebności żołnierzy zawodowych.

  Drugą znaczącą podgrupą wydatków bieżących były zakupy materiałów i wyposażenia (§4210). Na ten cel w ubiegłym roku przeznaczono 6,270 mld PLN, o 1,025 mld PLN (14,0%) mniej w 2023 roku. To w szczególności rezultat zmniejszonych o 1,2 mld PLN nakładów na Plan Zakupu Środków Materiałowych.

  Istotne środki wydatkowano także na usługi remontowe (§4270) na które przeznaczono 4,959 mld PLN, o 637 mln PLN (14,7%) więcej niż rok wcześniej. Były to wydatki na remonty bieżące i modyfikacje sprzętu wojskowego w ramach Planu Modernizacji Technicznej (PMT) oraz na pozostałe remonty.

  W ramach wydatków bieżących ujętych w PMT dokonano również płatności w wysokości 943,7 mln PLN na zakupy sprzętu i uzbrojenia o niewielkiej wartości jednostkowej (§4250). W odniesieniu do 2023 roku był to niemal dwukrotny wzrost.

  W ramach środków bieżących finansowano także m.in. wydatki na:

• usługi pozostałe (§4300) – 4,107 mld PLN (w 2023 roku 3,406 mld PLN);
• równoważniki pieniężne i ekwiwalenty dla żołnierzy i funkcjonariuszy (§4180) – 1,961 mld PLN (w 2023 roku 1,456 mld PLN);
• zakup energii (§4260) – 1,437 mld PLN (w 2023 roku 1,494 mld PLN);
• podróże służbowe krajowe i zagraniczne (§4410 i 4420) – 845,8 mln PLN (w 2023 roku 568,9 mln PLN);
• zakupy środków żywności (§4220) – 779,2 mln PLN (w 2023 roku 634,6 mln PLN);
• uposażenia i świadczenia wypłacane przez rok od zwolnienia ze służby (§4080) – 528,0 mln PLN (w 2023 roku 421,6 mln PLN);
• podatki od nieruchomości (§4480) – 320,3 mln PLN (w 2023 roku 281,4 mln PLN);
• składki do organizacji międzynarodowych (§4540) – 405,7 mln PLN (w 2023 roku 360,7 mln PLN).
  
  

Świadczenia na rzecz osób fizycznych

  Ubiegłoroczne świadczenia na rzecz osób fizycznych zrealizowano w wysokości 14,962 mld PLN, z czego 10,832 mld PLN wydatkowano na świadczenia społeczne (w tym na emerytury i renty wojskowe).

  Inną wysoką i systematycznie rosnącą pozycją świadczeń na rzecz osób fizycznych są wydatki osobowe niezaliczone do uposażeń wypłacane żołnierzom i funkcjonariuszom (§3070). W 2024 roku na ten cel wydatkowano 3,739 mld PLN. Dla porównania w 2022 roku była to kwota 1,880 mld PLN, a w 2023 roku 2,734 mld PLN. Z czego wynika ten wzrost? Głównie ze zwiększenia liczebności żołnierzy Terytorialnej Służby Wojskowej (TSW) oraz Dobrowolnej Zasadniczej Służby Wojskowej (DZSW), bowiem w ramach tego paragrafu klasyfikacji budżetowej są finansowane ich uposażenia.

Dotacje i subwencje

  Wydatki w grupie dotacji i subwencji (bieżących) zostały zrealizowane w 2024 roku na poziomie 4,915 mld PLN, co stanowiło 106% planu przewidzianego w ustawie budżetowej przed nowelizacją. W odniesieniu do 2023 roku na tę grupę wydatkowano o 939,8 mln PLN (23,6%) więcej.

  Głównym beneficjentem wydatków ponoszonych w ramach tej kategorii była jak co roku Agencja Mienia Wojskowego, która otrzymała dotacje w wysokości 3,102 mld PLN, czyli o aż 746,0 mln PLN (32%) wyższe niż rok wcześniej.

  Innymi odbiorcami dotacji były m.in.: uczelnie wojskowe, muzea, a także firmy polskiego przemysłu obronnego, które otrzymały środki na utrzymanie wybranych zdolności produkcyjnych na potrzeby wojska.

Wydatki na obronność poza częścią 29 budżetu

  Poza wydatkami ujętymi w części 29 budżetu państwa „Obrona narodowa” do nakładów na obronność zalicza się również wydatki poniesione w innych częściach budżetu w ramach działu 752 „Obrona narodowa”. Na ten cel w 2024 roku przeznaczono łącznie aż 2,6 mld PLN, choć planowano wydać tylko 620 mln PLN.

  Tak wysoki poziom wykonania wynikał z przesunięcia do tej grupy z Cenralnych Planów Rzeczowych (CPR) kwoty 2 mld PLN, którą ujęto w części 55 budżetu państwa „Aktywa państwowe” (w ramach wydatków majątkowych), z przeznaczeniem na rozbudowę zdolności produkcyjnych amunicji przez polski przemysł obronny.

  Ponadto, w części 20 budżetu „Gospodarka” w 2024 roku wydatkowano 55,0 mln PLN na polską składkę do Europejskiej Agencji Kosmicznej (ESA). W części 28 „Szkolnictwo wyższe i nauka” nakłady wyniosły 250 mln PLN. Były to środki udzielone w formie dotacji dla Narodowego Centrum Badań i Rozwoju (NCBiR) na projekty badawcze i celowe w dziedzinie obronności. W części 39 „Transport” wydatkowano 142,8 mln PLN (w tym 112,7 mln PLN w ramach wydatków majątkowych). Celem tych nakładów było dofinansowanie inwestycji dotyczących linii kolejowych i drogowych o znaczeniu obronnym oraz utrzymanie w gotowości taboru kolejowego na potrzeby Sił Zbrojnych RP i wojsk sojuszniczych. W część 85 „Budżety województw” wydatkowano 39,6 mln PLN na zabezpieczenie realizacji zadań związanych z przeprowadzeniem kwalifikacji wojskowej. W części 88 budżetu „Powszechne jednostki organizacyjne prokuratury” (właściwe w sprawach wojskowych) nakłady wyniosły 104,4 mln PLN.

Centralne Plany Rzeczowe

  W 2024 roku na finansowanie Centralnych Planów Rzeczowych (CPR), w części środków z budżetu państwa (wydatki z FWSZ są bowiem również ujmowane w CPR) wydatkowano 42,191 mld PLN, z czego 34,804 mld PLN w ramach wydatków majątkowych i 7,386 mld PLN w ramach wydatków bieżących. W skład CPR weszły wydatki ujęte w zakresie:

• Planu Modernizacji Technicznej (PMT) – 31,476 mld PLN (w tym 28,360 mld PLN wydatki majątkowe i 3,116 mld PLN wydatki bieżące);
• Planu Inwestycji Budowlanych (PIB) – 5,976 mld PLN (wydatki majątkowe);
• Planu Inwestycji Budowlanych NSIP (PIB-NSIP) – 0,469 mld PLN (wydatki majątkowe);
• Planu Zakupu Środków Materiałowych (PZŚM) – 4,271 mld PLN (wydatki bieżące).

  W zakresie PMT finansowano z wydatków majątkowych głównie zakupy nowego sprzętu wojskowego, a z wydatków bieżących remonty sprzętu wojskowego. W zakresie PIB płacono za inwestycje związane z budową infrastruktury (inwestycje budowlane) dla Sił Zbrojnych RP. W ramach PIB-NSIP finansowano inwestycje związane z udziałem Polski w Programie Inwestycji Organizacji Traktatu Północnoatlantyckiego w Dziedzinie Bezpieczeństwa (NATO Security Investment Programme). W ramach PZŚM nakłady były związane z zakupami: materiałów pędnych i smarów, przedmiotów umundurowania i wyekwipowania żołnierzy, amunicji i materiałów wybuchowych, środków żywności oraz leków, środków opatrunkowych i materiałów medycznych.

  Dla porównania w 2023 roku na CPR w części środków z budżetu państwa wydatkowano 39,171 mld PLN. Ubiegłoroczne nakłady na CPR były zatem o tylko 7,7% wyższe niż w 2023 roku.

Fundusz Wsparcia Sił Zbrojnych

  Wydatki związane z modernizacją techniczną Sił Zbrojnych w 2024 roku finansowano również ze środków Funduszu Wsparcia Sił Zbrojnych (FWSZ), zarządzanego przez Bank Gospodarstwa Krajowego (BGK). W tym miejscu należy przypomnieć, że w ramach FWSZ zgromadzone środki nie przepadają z końcem roku budżetowego, tylko przechodzą do wykorzystania w kolejnym roku. Środki FWSZ nie są także ujmowane w ramach ustawy budżetowej.

  Na początku ubiegłego roku na stanie FWSZ znajdowały się środki finansowe (oszczędności) w wysokości 7,785 mld PLN.

  W trakcie 2024 roku FWSZ został zasilony wpływami w wysokości 34,668 mld PLN, w tym kwotą:

• 15,631 mld PLN z wydatków majątkowych z części 29 budżetu państwa;
• 17,614 mld PLN z pozyskanego przez BGK finansowania dłużnego (z kredytów);
• 1,423 mld PLN z innych wpływów FWSZ określonych w ustawie o obronie Ojczyzny.

  Wydatki FWSZ w 2024 roku wyniosły 35,065 mld PLN, w tym:

• 29,963 mld PLN na realizację zadań FWSZ (finansowanie celów określonych w „Programie rozwoju Sił Zbrojnych”, w szczególności zakupów sprzętu wojskowego i amunicji);
• 5,097 mld PLN na obsługę finansowania dłużnego;
• 4,8 mln PLN na pozostałe wydatki.

  W rezultacie na koniec 2024 roku na stanie FWSZ pozostały środki pieniężne w wysokości 7,374 mld PLN, które będzie można wykorzystać w br. lub w latach następnych. Łączne zadłużenie FWSZ na koniec ubiegłego roku osiągnęło poziom 45,022 mld PLN.

  Dla porównania w 2023 roku na finansowanie celów określonych w „Programie rozwoju Sił Zbrojnych” z FWSZ wydatkowano 23,294 mld PLN. W ubiegłym roku zatem nakłady w tej kategorii wzrosły o 6,669 mld PLN (28,6%).

  Wydatki planowane do poniesienia z FWSZ w 2024 roku na finansowanie „Programu rozwoju Sił Zbrojnych” wynosiły pierwotnie 45,875 mld PLN. Wydatkowanie na ten cel 29,962 mld PLN oznacza wykonanie planu na poziomie jedynie 65,3%. To rezultat m.in. tego, że w ubiegłym roku nie udało się podpisać wszystkich umów wykonawczych na dostawy sprzętu wojskowego, które miały być finansowane z FWSZ (w tym np. na II etap dostaw czołgów K2, na dostawy elementów logistycznych i szkoleniowych w II fazie programu Wisła, czy też na dostawę systemu wieloprowadnicowych wyrzutni rakietowych Homar-A (HIMARS)).

  Na realizacją celów określonych w „Programie rozwoju Sił Zbrojnych” w ramach CPR (łącznie ze środków budżetu państwa i FWSZ) w 2024 roku wydatkowano rekordowe 72,154 mld PLN, co stanowiło 52,5% łącznych wydatków na obronność. W 2023 roku wskaźnik ten wynosił 56,2%. Jak duża to była kwota może świadczyć to, że jest ona tylko nieco niższa niż całkowite nakłady na obronność poniesione w 2022 roku (które wynosiły 73,6 mld PLN)...

Wydatki na prace badawczo-rozwojowe

  Na badania naukowe i prace rozwojowe (B+R) w dziedzinie obronności państwa w 2024 roku zaplanowano nakłady w wysokości łącznie 1,320 mld PLN. Plan ten zrealizowano na poziomie 77,7% tj. w kwocie 1,026 mld PLN, co stanowiło zaledwie 0,75% łącznych nakładów przeznaczonych na obronność (liczonych łącznie z FWSZ). To mniej o 575,2 mln PLN (35,9%) niż wydatkowano na ten cel w 2023 roku. Od kilkunastu lat nakłady państwa na wsparcie projektów B+R w dziedzinie obronności pozostają na dramatycznie niskim poziomie. W takiej sytuacji trudno oczekiwać, że produkty polskiego przemysłu obronnego będą innowacyjne i konkurencyjne na światowym rynku uzbrojenia. Tak niski poziom nakładów na B+R nie pomoże rządzącym w osiągnieciu deklarowanego celu, jakim jest kierowanie do polskich wykonawców co najmniej 50% środków wydatkowanych na modernizację techniczną Sił Zbrojnych RP. 

Podsumowanie

  Rok 2024 był drugim, w którym na finansowanie potrzeb obronnych Rzeczypospolitej Polskiej w ramach budżetu państwa zaplanowano wydatkowanie ponad 3% PKB Polski (a dokładnie 3,1% PKB), zgodnie z wymaganiami ustawy o obronie Ojczyzny. Plan ten udało się zrealizować w praktyce w 100%, uzyskując także bardzo wysoki wskaźnik udziału wydatków majątkowych w łącznych nakładach na obronność na poziomie 44,9%, co należy pochwalić.

  Centralne Plany Rzeczowe (CPR) w zakresie środków z budżetu państwa zostały wykonane na poziomie 86,3%, z czego: Plan Modernizacji Technicznej (PMT) w 90,2%, Plan Inwestycji Budowlanych (PIB) w 89,3%, a Plan Zakupu Środków Materiałowych (PZŚM) w jedynie 62,9% (!). W rezultacie na CPR wydatkowano łącznie o 6,7 mld PLN mniej niż początkowo planowano. Może to być istotny powód do krytyki, ale na pocieszenie z tych 6,7 mld PLN niewykonania 4,8 mld PLN przesunięto na inne cele, nie zwracając środków na koniec roku do Ministerstwa Finansów. I tak 2 mld PLN przesunięto na wsparcie budowy fabryk amunicji przez polski przemysł, a o dodatkowe 2,8 mld PLN (w stosunku do pierwotnego planu) zwiększono wpłatę do FWSZ z części 29 budżetu państwa. Resztę niewykonania planowanego budżetu CPR (ok. 1,9 mld PLN) wykorzystano na finansowanie zwiększonych wydatków bieżących, które nie zostały ujęte w CPR. Wynikało to z wyższych kosztów funkcjonowania zwiększającego się liczebnie Wojska Polskiego. I tak np. na podróże służbowe krajowe i zagraniczne (§4410 i 4420) planowano początkowo wydać 457,9 mln PLN, a wydano 845,8 mln PLN, natomiast na usługi remontowe (§4270) planowano wydać 4,09 mld PLN, a wydano 4,959 mld PLN. 

  Zwiększone koszty bieżące funkcjonowania Sił Zbrojnych RP wpłynęły przede wszystkim niestety na niższą realizację Plan Zakupu Środków Materiałowych (również finansowanego z wydatków bieżących).  

  Najsłabszą stroną realizacji ubiegłorocznego budżetu jest natomiast tylko częściowe wykonanie planu wydatków Funduszu Wsparcia Sił Zbrojnych (FWSZ), na poziomie nieco powyżej 65%. To konsekwencja nie zawarcia w minionym roku wszystkich planowanych umów, które miały być finansowane z Funduszu.

  Krytycznie należy także ocenić niskie nakłady na prace badawczo-rozwojowe w dziedzinie obronności.

  W 2024 roku zakładano wydatkować na obronność łącznie do 4,2% PKB Polski (tj. 158,8 mld PLN), a wydano ostatecznie niecałe 3,8% PKB (137,5 mld PLN – 86,6% planu z ustawy budżetowej przed nowelizacją). Z jednej strony to rekord (zarówno kwotowo jaki pod względem procentu PKB i wzrost o 23,7% w odniesieniu do 2023 roku), ale z drugiej oznacza wydatkowanie o ponad 21,3 mld PLN mniej niż zakładano na etapie projektu budżetu. To ogromne pieniądze, których w 2024 roku nie udało się zaangażować w podniesienie zdolności Sił Zbrojnych RP. Na pocieszenie pozostaje fakt, że dzięki temu, zadłużenie FWSZ wzrosło w ubiegłym „tylko” o ok. 17,1 mld PLN, zamiast o planowane ok. 39,2 mld PLN.

Tomasz Dmitruk

Autor pragnie podziękować Ministerstwu Obrony Narodowej za udostępnione informacje.

• Tweet