• Tweet

Siły powietrzne Ukrainy w 2013 roku

     Siły Powietrzne Ukrainy znajdują się dziś w fazie zmian strukturalnych. Permanentne niedoinwestowanie spowodowało, że w ostatnich latach jedynie około 30% samolotów i śmigłowców znajdujących się w ewidencji wojsk lotniczych jest zdatnych do lotu. Podejmowane są programy modernizacyjne, jednak ich skala jest dalece niewystarczająca.

 Dziedzictwo Wielkiego Brata

  Ukraina odziedziczyła po ZSRR według różnych danych aż do 3600 samolotów i śmigłowców, nie wszystkie jednak zostały podporządkowane powstałym 17 marca 1992 roku Siłom Powietrznym Sił Zbrojnych Ukrainy (Повітряні сили Збройних Сил України). Dowództwo zorganizowano na bazie 24. Armii Lotniczej Sił Powietrznych ZSRR i od marca 1992 roku mieściło się w Winnicy. Na terenie nowego państwa pozostało aż 49 pułków lotniczych, 11 samodzielnych eskadr i wiele pododdziałów szkolnych, wsparcia i naziemnych – łącznie ponad 600 jednostek. Spośród tych ponad trzech tysięcy statków powietrznych było około 2750 samolotów, w tym około 1650 bojowych oraz około 850 śmigłowców, w tym 285 szturmowych. Część z nich to były maszyny przestarzałe i z wyczerpanymi resursami, w najlepszym stanie były jedynie najnowsze wówczas typy i te weszły w skład sił zbrojnych nowego państwa.

  Największą wartość bojową reprezentowały samoloty myśliwskie Su-27, z tego większość w wariancie Su-27S, tj. myśliwskim z możliwością atakowania celów naziemnych środkami niekierowanymi (bomby do 500 kg, niekierowane pociski rakietowe), pozostałe w odmianie czysto myśliwskiej Su-27P oraz dwumiejscowej wersji szkolno-bojowej Su-27UB. Łącznie Kijów przejął 67 sztuk Su-27. Maszyny MiG-29 występowały w wersjach 9.12 i 9.13 – łączna ich liczba sięgnęła 216, w tym 155 maszyn w tej ostatniej wersji, z nowocześniejszym systemem walki radioelektronicznej i zwiększonym zapasem paliwa. Przejęto także około 250 samolotów uderzeniowych Su-24 i zmodernizowanych Su-24M, 36 maszyn rozpoznawczych Su-24MR, jak również osiem samolotów walki radioelektronicznej Su-24MP. Oprócz tego na stan lotnictwa wojskowego wpisano kilkanaście ciężkich transportowych Ił-76, a także kilkadziesiąt lekkich An-24 i An-26 oraz około 100 szkolnych L-39C Albatros. Początkowo w skład sił powietrznych weszły również maszyny bombowe Tu-22M2, szturmowe Su-17M4, czy myśliwskie Su-15TM, MiG-23MŁD i MiG-25. Zostały one jednak dość szybko wycofane. W 1992 roku na Ukrainie było także 20 samolotów tankowania powietrznego Ił-78. W latach dziewięćdziesiątych usunięto z nich instalacje do przetaczania paliwa innym maszynom i dodatkowe zbiorniki i tym samym przeistoczono w klasyczne transportowce. Z kolei maszyny morskie trafiły to marynarki wojennej Ukrainy.

Najważniejszymi samolotami bojowymi lotnictwa Ukrainy pozostaną przez najbliższe lata myśliwskie Su-27. By utrzymać samoloty w linii zakłady w Zaporożu prowadzą ich remonty na poziomie 2-3 maszyn rocznie. fot. Tomasz Kwasek.

  Rozpad imperium radzieckiego skutkował zerwaniem kontaktów wojskowych i przemysłowych z Rosją, co było szczególnie widoczne w latach dziewięćdziesiątych. To z kolei spowodowało stopniowe zmniejszanie się wartości bojowej ukraińskiego lotnictwa. W latach 1996-2000 wycofano ponad 300 statków powietrznych, a w kolejnej dekadzie skreślono z linii kolejne 200. Dopiero w obecnej dekadzie zwiększono inwestycje, jednak zapóźnienia są tak duże, że nie da się ich nadrobić w kilka lat.

Sprzęt lotniczy i obrony powietrznej

  W linii pozostaje około 200 samolotów bojowych (oficjalne dane mówią o 208 samolotach bojowych w 2012 roku), 25 maszyn pomocniczych i wsparcia (39 sztuk w 2012 roku) oraz około 80-100 śmigłowców. Lotnictwo myśliwskie reprezentują ciężkie myśliwce Su-27, w ilości 36 sztuk, z tego operacyjne jest 12 sztuk bojowych Su-27 i 4 szkolne Su-27UB oraz lżejsze MiG-29 – w ilości około 80 sztuk, z tego operacyjne około 20 maszyn, w tym kilka szkolnych MiG-29UB. Samolotów bombowych Su-24 i Su-24M Ukraina posiada 60-65 sztuk, a szturmowych Su-25 – około 36 sztuk. Szacuje się jednak, że operacyjne lotnictwo uderzeniowe i rozpoznawcze to zaledwie 8 operacyjnych samolotów bombowych Su-24M oraz 18 maszyn bliskiego wsparcia Su-25, a także 5 samolotów rozpoznawczych Su-24MR. Wszystkie maszyny bojowe mają za sobą co najmniej kilkanaście lat służby, a niektóre zbliżają się do końca okresu życia i w następnych kilku latach powinny zostać wycofane. Po 2015 roku, o ile nie nastąpią zakupy nowego sprzętu liczba wszystkich samolotów bojowych Sił Powietrznych Ukrainy spadnie do około 150, podniesie się zapewne wskaźnik maszyn operacyjnych, ale łącznie będzie ich – tak jak obecnie – około 60.

Podstawę lotnictwa uderzeniowego stanowią samoloty Suchoja, bombowe Su-24 i szturmowe Su-25. fot. Ministerstwo Obrony Ukrainy, Mariusz Cielma.

  Samoloty oraz śmigłowce pomocnicze i wsparcia bojowego reprezentowane są przez transportowce: siedem ciężkich Ił-76MD i 14 średnich An-24 oraz An-26, dwa pasażerskie VIP Tu-134AK, a także śmigłowce wielozadaniowe Mi-8. Na pewno intensywnie używane są dwie maszyny rozpoznania fotograficznego An-30B, które latają głównie w ramach międzynarodowego programu Open Skies. Cztery An-26 latają jako odmiany specjalne: trzy w wersji szkolnej i jedna transportu medycznego. Śmigłowce to w istocie dwa typy: bojowe Mi-24W, w liczbie około 40 maszyn oraz drugie tyle różnych wersji Mi-8 - nie znane są jednak dokładne dane na temat egzemplarzy w bieżącej eksploatacji.

Sprzęt lotniczy SP Ukrainy:

  W składzie sił powietrznych znajduje się także kilka dywizjonów przeciwlotniczych zestawów rakietowych (oficjalne dane mówią o sześciu pułkach przeciwlotniczych). Jednostki obrony przeciwlotniczej wyposażone są w przeciwlotnicze zestawy rakietowe S-300PT-1 i S-300PS, S-200W, 9K37M1 Buk-M1 oraz przenośne 9K32M Strzała-2M i 9K38 Igła.

Struktura Sił Powietrznych Ukrainy w 2013 roku

  Naczelnym organem dowodzenia jest Dowództwo Sił Powietrznych z siedzibą w Winnicy, podlegające Sztabowi Generalnemu Sił Zbrojnych. Dowództwu Sił Powietrznych podlegają trzy związki operacyjne lotnictwa: Dowództwo „Centrum”, Dowództwo „Południe” i Dowództwo „Zachód”, osobne dowództwo grupy taktycznej, obejmującej jednostki naziemne lotnictwa, znajduje się na Krymie. Każdemu z tych trzech dowództw podlegają związki taktyczne lotnicze, obrony przeciwlotniczej, wsparcia bojowego i zabezpieczenia, pozostałe podporządkowane są bezpośrednio Dowództwu Sił Powietrznych.

  Dowództwu Powietrznemu „Centrum” podlegają: 9. Brygada Lotnictwa Taktycznego z maszynami Su-27 i L-39, 40. Brygada Lotnictwa Taktycznego (z MiG-29 i L-39), 831. Brygada Lotnictwa Taktycznego (Su-27 i L-39), przeciwlotnicza brygada rakietowa (96.) z systemami S-200W i S-300PS/PT, cztery przeciwlotnicze pułki rakietowe (138., 156., 301., 302.) z kompleksami Buk-M1 i S-300PT/PS, dwie brygady radiotechniczne. Dowództwu Powietrznemu „Południe” podlegają: 204. Brygada Lotnictwa Taktycznego (MiG-29, L-39), 299. Brygada Lotnictwa Taktycznego (z Su-25 i L-39), dwie przeciwlotnicze brygady rakietowe (160., 208.) wyposażone w systemy S-200W, S-300PS/PT, cztery przeciwlotnicze pułki rakietowe (50., 55., 174., 201.) wyposażone w kompleksy Buk-M1, S-200W, S-300PS/PT, dwie brygady radiotechniczne. Dowództwu Powietrznemu „Zachód” podlegają: 7. Brygada Lotnictwa Taktycznego z uderzeniowymi Su-24 i szkolnymi L-39, 114. Brygada Lotnictwa Taktycznego (z myśliwcami MiG-29 i szkolnymi L-39), trzy przeciwlotnicze pułki rakietowe (11., 223., 540.) wyposażone w systemy Buk-M1 i S-200W oraz brygada radiotechniczna. Jednostki centralnego podporządkowania to Charkowski Uniwersytet Sił Powietrznych w Charkowie, któremu podlega z kolei 203. Brygada Lotnictwa Szkolnego (z maszynami L-39, An-26, Mi-8), samodzielna jednostka bezpilotowych aparatów latających (szczebla pułku), 15. Brygada Lotnictwa Transportowego (z samolotami An-24, An-26, An-30, Tu-143, Mi-8), 25. Brygada Lotnictwa Transportowego (An-26, Ił-76, Ił-78) i 456. Brygada Lotnictwa Transportowego (An-26, Mi-8, Mi-9).   

Najbliższa przyszłość

  Według nieoficjalnych danych utrzymanie potencjału sił powietrznych będzie wiązało się z restrukturyzacją i – prawdopodobnie – redukcją. Nie będzie zatem wymagana dotychczasowa czteroszczeblowa struktura dowodzenia wymagana dla większych sił – zostanie ona zastąpiona trójszczeblową. W 2014 roku powinny zostać rozwiązane trzy dowództwa powietrzne, a dowództwo centralne sił powietrznych zostanie zlikwidowane lub wejdzie w skład Sztabu Generalnego. Podobnie jak w Polsce zniknie podział na rodzaje sił zbrojnych, ale brygady lotnicze będą podporządkowane dowództwom operacyjnym: Dowództwu Operacyjnemu „Północ” w Równem i Dowództwu Operacyjnemu „Południe” w Dniepropietrowsku. Każde dowództwo będzie miało po dwie-trzy brygady lotnictwa taktycznego oraz naziemne jednostki przeciwlotnicze i wsparcia. Pozostałe jednostki lotnicze zostaną podporządkowane Sztabowi Generalnemu Sił Zbrojnych: 15. Brygada Lotnictwa Transportowego, Charkowski Uniwersytet Lotniczy z 203. Brygadą Lotnictwa Szkolnego lub będą rozwiązane (25. i 456. Brygady Lotnictwa Transportowego, 9. Brygada Lotnictwa Taktycznego), a ich sprzęt trafi do innych pododdziałów. W systemie obrony powietrznej również nastąpią redukcje – w 2013 roku powinny zostać wycofane, z uwagi na wyczerpanie resursów, wszytskie zestawy S-200 i S-300W1, a do 2017 roku - część sytemów S-300P. Pozostać mają cztery przeciwlotnicze brygady rakietowe (96., 138., 160., 201.) i sześć przeciwlotniczych pułków rakietowych (11., 50., 174., 156., 223., 540.), według niektórych źródeł 55. i 174. pułki miałyby trafić do marynarki wojennej Ukrainy.

Lotnictwo szkolne to przede wszystkim samoloty L-39 Albatros oraz śmigłowce. Na zdjęciu z prawej Mi-8 z Charkowskiego Uniwersytetu Lotniczego. Samoloty Albatros przechodzą remonty (12 maszyn w 2012 roku) i modernizacje. fot. Ministerstwo Obrony Ukrainy.

  Jeśli chodzi o sprzęt lotniczy, Ministerstwo Obrony Ukrainy nie planuje w najbliższych latach większych zakupów nowych statków powietrznych, skupiając się na modernizacji posiadanego sprzętu i odzyskaniu zdolności bojowej przez poszczególne jednostki lotnicze. 

  Najważniejsze ukraińskie samloty bojowe, czyli myśliwce Su-27, mają być modernizowane przez Państwowy Lotniczy Zakład Remontowy w Zaporożu (ZDARZ) MiGremont. Maszyny mają być wyposażone w nowy układ nawigacyjny kompatybilny z GLONASS i GPS. Podobny zakres modernizacji mają przejść Su-27UB, w tych samolotach ma być dodany układ kontroli uzbrojenia, umożliwiający użycie bomb wagomiaru do 500 kg, niekierowanych pocisków rakietowych kalibrów 80 i 122 mm. Ich użycie będzie zapewne rzadkie, ponieważ maszyny te służyć będą przede wszystkim do obrony powietrznej. Zmodernizowane Su-27 będą mogły używać także lokalnie produkowanych pocisków powietrze-powietrze średniego zasięgu R-27ER1 i R-27ET1 o zwiększonym do 95 km zasięgu (pierwsza odmiana naprowadzana półaktywnie radiolokacyjnie, druga na podczerwień), rakiet krótkiego zasięgu – starszych R-73 i nowych Grań o zasięgu 40 km dla rżeimu spotkaniowego i 20 km w pościgu, których produkcję mają rozpocząć kijowskie zakłady Artem. Grań bazuje na R-73 i jest w fazie rozwojowej – w najbliszym czasie ma otrzymać m.in. zapalnik niektontaktowy.

  Kolejne myśliwce – lżejsze MiG-29 9.13 – są modernizowane przez Lwowski Lotniczy Zakład Remontowy (LDARZ). Planowano zmodyfikowanie 12 maszyn, ale do tej pory doposażono prawdopodobnie cztery MiG-29UM1. Posiadają one unowocześnioną stację radiolokacyjną N019 o zwiększonym o 20% w porównaniu do oryginalnego radaru zasięgu, układ nawigacji podobny jak w remontowanych Su-27 i radiostacje spełniające wymogi ICAO. Pierwsze trzy zmodernizowane samoloty przejęto w 2010 roku. Ukraińcy nie zamierzają na razie prowadzić żadnych natomiast prac modernizacyjnych przy swoich MiG-29UB.

 Najbardziej wydajne systemy naziemnej obrony powietrznej to 9K37M1 Buk (z lewej), czy systemy S-300P (na zdjęciu z prawej samobieżny S-300PS). fot. MO Ukrainy.

  ZDARZ modernizuje także samoloty szturmowe Su-25 i szkolno-bojowe Su-25UB do standardu Su-25M1 i Su-25UBM1. Łącznie ma być zmodyfikowane co najmniej 16 (według innych danych nawet 30) tego typu maszyn do końca 2015 roku. Modernizacja została zatwierdzona w 2010 roku i pierwsze trzy samolotu (dwa Su-25M1 i jeden Su-25UBM1) dostarczono w tym samym roku. Zakres modernizacji obejmuje nowy układ nawigacji, celownik, środki łączności, układ rejestracji z nowym systemem danych o parametrach lotu.

  Również szkolno-treningowe Aero Vodochody L-39C Alabtros są modyfikowane – wersja L-39M1 posiada nowy silnik AI-25TŁSz, system zapisywania parametrów lotu i pomniejsze zmiany. Modernizacja Albatrosów jest prowadzona przez Państwowe Lotnicze Zakłady Remontowe w Odessie. W latach 2010-2012 zmodyfikowano prawdopodobnie dziewięć Albatrosów, jeden z nich utracono w katastrofie.

  Flota samolotów transportowych miała być gruntownie odmłodzona poprzez zakup turbośmigłowych maszyn An-70. Powinny one zastąpić Iły-76 i Iły-78, jednak w ostatnim okresie sprawa przejęcia dwóch (trzech) nowych Anów przycichła. Program fabryczny rozwoju maszyny jest jednak kontynuowany, mimo kłopotów finansowych wytwórni Antonowa. W 2010 roku Rosja po raz kolejny, po wycofaniu się z programu pod koniec lat dziewięćdziesiątych i w 2006 roku, zgodziła się współfinansować program rozwoju samolotu, wiedząc, że Ukraińcy nie są w stanie samodzielnie dokończyć program testów i rozpocząć produkcji seryjnej, ale także, z uwagi na potrzebę wymiany własnego parku samolotów transportowych – zakup serii prawie gotowych maszyn Antonowa w ciągu kilku następnych lat będzie korzystniejszym rozwiązaniem niż rozwijanie własnej konstrukcji w tej klasie, co może potrwać wiele lat i jest obarczone sporym ryzykiem. Z drugiej strony Rosjanie posiadają własną maszynę - zmodernizowanego Ił-76MD-90A (Izdielje 476), który w następnej dekadzie ma zastąpić eksploatowane Ił-76 i Ił-78. An-70 jest nowocześniejszy od zremotoryzowanej konstrukcji Iljuszyna. Czy program rosyjsko-ukraińskiego transportowca doczeka się finalizacji w postaci produkcji seryjnej - przekonamy się zapewne niebawem.

  Modernizacji podlega także sprzęt obrony przeciwlotniczej i radiotechniczny sił zbrojnych Ukrainy, m.in. wspomniane przeciwlotnicze zestawy rakietowe - planowana jest modernizacja podzespołów elektronicznych trzech dywizjonów S-300P wraz z jedym pułkowym stanowiskiem dowodzenia 5N83S oraz jeden dywizjon Buk-M1 rocznie. jeśli chodzi o stacje radiolokacyjne - unowocześniane są urządzenia zakresu metrowego P-180U (P-18MA) i  5N84AMA (P-14MA). Przemysł ukraiński opracował kilka nowych i zmodernizowanych systemów radiotechnicznych, w tym radary ostrzegawcze 80K6M i stacje rozpoznania systemów elektronicznych Kolczuga-M.

Uda się?

  Resort obrony Ukrainy nie ukrywa, że środków na modernizację posiadanej floty samolotów (a przecież należy do tego doliczyć systemy naziemne, choćby stacje radiolokacyjne, sprzęt łączności i dowodzenia) jest o wiele za mało i dlatego unowocześnienie nawet kilku egzemplarzy statków powietrznych idzie dość opornie. Zresztą tak naprawdę modernizacja najważniejszych dla SP Ukrainy myśliwców Su-27 i MiG-29, odpowiada z grubsza zakresowi doposażenia, jaki przechodzą polskie MiGi, realizowanemu przez Wojskowe Zakłady Lotnicze nr 2 w Bydgoszczy, czyli zainstalowanie nowych układów nawigacyjnych i przedłużenie resursów. Do modernizacji w stylu F-16 MLU mają się one jednak nijak, mimo kolejnych propozycji etapowych modyfikacji wysuwanych przez ukraińskie przedsiębiorstwa (zastosowanie kolejnych nowych elementów systemu nawigacji, systemów automatycznego lądowania VOR/DME/TACAN, układu ILS, czy nowego dalmierza - w przypadku Su-25).

Ukraińskie siły powietrzne użytkują tylko kilka samolotów transportowych Ił-76, równie skromnie wyglądają plany dotyczące nabycia nowego samolotu tej klasy - An-70. fot.  Łukasz Pacholski.

  Podsumowując, widać, że plany utrzymania tego rodzaju wojsk w siłach zbrojnych Ukrainy i dalszego jego rozwoju są skromne i dostosowane do możliwości finansowych państwa – ledwie kilka-kilkanaście modernizowanych samolotów i śmigłowców rocznie to wielokrotnie mniej niż w planach dotyczących sił powietrznych, realizowanych w sąsiedniej Rosji. Wydaje się, że bez znacznego zwiększenia nakładów finansowych lotnictwo wojskowe Ukrainy czeka kolejna redukcja.

Robert Ciechanowski

• Tweet