2014-05-09 12:20:00
Jednostki specjalne ukraińskich sił zbrojnych
W zasadzie w strukturze każdych większych sił zbrojnych, funkcjonują oddziały przeznaczone do realizacji skomplikowanych zadań bojowych o charakterze specjalnym. W zależności od kraju, różnią się profesjonalizmem, nazwą czy umiejscowieniem w strukturze systemu militarnego. Nie inaczej jest na Ukrainie, gdzie w wojsku większość tego typu jednostek przeznaczonych jest dla Głównego Zarządu Wywiadowczego Ministerstwa Obrony (Головне управління розвідки Міністерства оборони України), choć nie tylko. Własne jednostki specjalne posiada także flota, a w procesie dowodzenia uczestniczy również Zarząd Operacji Specjalnych Sztabu Generalnego SZ Ukrainy.
Początki
Wywiad, w tym także i wojskowy, realizuje swoje zadania różnymi metodami i za pomocą różnych narzędzi, np. agentów, czy systemów radioelektronicznych. Dla potrzeb tego tekstu skupimy się na ukraińskich oddziałach dywersyjno-rozpoznawczych, zwanych potocznie na wschodzie specnazem (skrót od słów specjalnego przeznaczenia). Tego typu jednostkami armia ukraińska dysponowała od początku istnienia, struktury militarne naszego wschodniego sąsiada powstały bowiem na bazie Kijowskiego, Odeskiego i Przykarpackiego Okręgu Wojskowego, 17. Armii Lotniczej czy elementów Floty Czarnomorskiej, wchodzących w skład sił zbrojnych byłego Związku Radzieckiego. Sowieci mieli rozbudowane struktury dywersyjno-rozpoznawcze. Z tych istotniejszych, na obszarze dzisiejszej Ukrainy stacjonowały Brygady Specjalnego Przeznaczenia (BSP): 8. BSP z Zasławia, 9. BSP z Kirowogradu oraz 10. BSP ze Starego Krymu.
W latach 1992-1993 jednostki specjalne funkcjonowały w ramach dwóch struktur, podległych Sztabowi Generalnemu oraz Ministerstwu Obrony Ukrainy. Powodowało to wiele problemów, dochodziło do nakładania się kompetencji. Z dniem 6 lipca 1993 roku dekretem prezydenta oba zarządy połączono w jeden (Główny Zarząd Wywiadu Wojskowego) podległy Ministrowi Obrony. Kolejnym dekretem z dnia 14 kwietnia 1994 roku wprowadzono do obiegu dziś obowiązującą nazwę: Główny Zarząd Wywiadowczy Ministerstwa Obrony Ukrainy. Istotna zmiana już nie tylko w nazewnictwie, ale i w jego funkcjonowaniu nastąpiła w 2001 roku, Zarząd otrzymał wówczas status odrębnego organu państwowego.
Ukraińskie wojska specjalne wywodzą się z sowieckiego specnazu i pomimo upływu lat takimi pozostają - pod względem koncepcji użycia, jak i wyposażenia.
W praktyce każdą z trzech posowieckich brygad specnazu wykorzystano w strukturze nowo tworzonych sił zbrojnych. Przez ponad 20 lat państwowości ukraińskiej, doszło do ich przeformowywania i zmiany dyslokacji. Charakter wschodniego specnazu jednak zachowano. W czerwcu 1998 roku dokonano przeformowania 10. Brygady w 1. Samodzielny Pułk Specjalnego Przeznaczenia. Wkrótce potem, we wrześniu 2000 roku, 1. SPSP stał się 3. Samodzielnym Pułkiem Specjalnego Przeznaczenia. W lipcu 2003 roku jednostka została przeniesiona ze Starego Krymu do Kirowogradu.
Z kolei 8. Brygada z Zasławia we wrześniu 2003 roku przeformowana została w 8. Samodzielny Pułk Specjalnego Przeznaczenia. Rok później dokonano redyslokacji oddziału. Przeniesiony został 100 kilometrów na południe praktycznie do centrum dużo większego miasta Chmielnickij.
Trochę inaczej potoczyły się natomiast losy 9. Samodzielnej Brygady Specnazu z Kirowogradu. Najwcześniej, bo jeszcze w 1996 roku, przeformowana została w 50. Centrum Szkoleniowe Specjalnego Przygotowania, a w grudniu 2003 roku w 50. Samodzielny Oddział Szkoleniowy Specjalnego Przygotowania.
Szkolenie minerskie w 8. Pułku Specjalnego Przeznaczenia, widoczne zróżnicowanie kamuflażu i umundurowania.
W 2008 roku zakończono tworzenie Zarządu Operacji Specjalnych Sztabu Generalnego Sił Zbrojnych Ukrainy. Funkcjonuje on w tej strukturze do dziś. Plany przedstawione w ramach programu rozwoju na lata 2005-2011 mówiły o powołaniu do 2010 roku nowego rodzaju wojsk, jakim miały być Siły Specjalnych Operacji i stworzeniu na ich bazie dowództwa. Nie udało się jednak tego dokonać. Podobne deklaracje z ust szefa Sztabu Generalnego padły w 2011 roku, brak jednak informacji o zrealizowaniu tego celu.
Administracyjnie, oddziały specjalne wchodzą w skład Wojsk Lądowych, a dokładniej terenowych Dowództw Operacyjnych powstałych kilka lat temu z dowództw okręgów wojskowych. Z małym wyjątkiem – morscy komandosi są oczywiście elementem Marynarki Wojennej Ukrainy. Pod względem operacyjnym, siły wykorzystywane są przez Główny Zarząd Wywiadowczy Ministerstwa Obrony (oddziały z Wojsk Lądowych) oraz Zarząd Operacji Specjalnych Sztabu Generalnego (oddziały lądowe i z floty).
Przeznaczenie
Zgodnie z ukraińską ustawą "O organach wywiadowczych Ukrainy", Główny Zarząd Wywiadowczy prowadzi działania wywiadowcze dotyczące sił zbrojnych, sfery polityczno-wojskowej, związane z uzbrojeniem, gospodarką, cyberprzestrzenią, a nawet środowiskiem naturalnym. Wywiad resortu obrony ma zdobyć, przetworzyć i przekazać przenalizowane materiały odpowiednim ośrodkom cywilnej władzy oraz decydentom z sił zbrojnych. Za pomocą specjalnych środków GZW prowadzić ma działalność wspierającą interes narodowy i publiczny. Uczestniczyć ma we wzmocnieniu potencjału obronnego, gospodarczego, w walce z terroryzmem, międzynarodową przestępczością, handlem narkotykami i nielegalną imigracją. Wspierać powinien także obywateli ukraińskich, których zdrowie i życie zostało zagrożone podczas pobytów poza granicami Ukrainy.
Zadania jakie stoją przed jednostkami specjalnymi nie różnią się od tych stawianych w armiach NATO, gorzej z narzędziami do ich realizacji. Brakuje jednolitego dowództwa oraz wyposażenia.
Zarząd Operacji Specjalnych miał być etapem na drodze do stworzenia autonomicznego Dowództwa Sił Specjalnych. Wzorowano się przy tym na systemach zastosowanych w krajach NATO, w tym i w Polsce. Dzisiejszy Zarząd odpowiada za planowanie i kierowanie działaniami przekazanych jednostek specjalnych. Związane to jest z operacjami wojskowymi i kontr i antyterrorystycznymi, zabezpieczaniem placówek dyplomatycznych, jednostek morskich Ukrainy lub obywateli tego kraju potrzebujących pomocy w trakcie pobytu za granicą. Dowództwo miało systemowo zadbać o proces wyszkolenia i wyposażenia ukraińskich sił specjalnych.
Według danych z 2008 roku ukraińskie siły specjalnego przeznaczenia podległe resortowi obrony liczyły blisko 2000 żołnierzy. Pomimo odległej już daty od upublicznienia tej informacji, jest mało prawdopodobne, że liczba ta uległa zmianie. W praktyce poza nielicznymi wyjątkami nie rozbudowano specnazu, ale zrobiono przy tym ważny krok. Z końcem 2013 roku nie służyli w nich żołnierze służby zasadniczej, co wcześniej było typowe.
Najlepsi
W wojskach specjalnych funkcjonuje stopniowanie umiejętności i tym samym różne przygotowanie pododdziałów do realizacji zadań. Najwyższy stopień fachowego wtajemniczenia uzyskują nieliczni posiadający zdolność do prowadzenia skomplikowanych operacji.
Ukraińskie siły zbrojne dysponują dwiema jednostkami o najwyższym poziomie wyszkolenia. Co ciekawe, prawdopodobnie jedna przypisana jest do struktur wywiadu, a druga do Zarządu Operacji Specjalnych. W tym pierwszym przypadku mowa o 10. Samodzielnym Oddziale Specjalnego Przeznaczenia (10-й окремий загін спеціального призначення) z Kijowa – najbardziej elitarnej jednostki Głównego Zarządu Wywiadu złożonej już od początku tylko z żołnierzy zawodowych (zwany także „oddziałem oficerskim”).
Najlepiej dziś przygotowany do zadań specjalnych jest 10. Oddział "oficerski", przeznaczony dla Głównego Zarządu Wywiadowczego MO Ukrainy.
Druga jednostka to utworzone ledwie rok temu z wykorzystaniem personelu 8. Samodzielnego Pułku Specjalnego Przeznaczenia z Kirowogradu 140. Centrum Operacji Specjalnych. Jednostka dziś nie powinna liczyć więcej niż około 100 żołnierzy. Jej status operacyjny jest także niższy, niż istniejącego od lat oddziału z Kijowa. Centrum, chociaż wykorzystuje żołnierzy z pododdziałów specjalnych, jest dopiero na początku swojej drogi do osiągania pełnej gotowości.
Pułki
Oba pułki zostały już wymienione w początkowej części artykułu. Formalnie wchodzą w skład Wojsk Lądowych: 3. Samodzielny Pułk Specjalnego Przeznaczenia (3-й окремий полк спеціального призначення) z Kirowogradu i 8. Samodzielny Pułk Specjalnego Przeznaczenia (8-й окремий полк спеціального призначення) z Chmielnickij.
Każdy z pułków składa się z trzech oddziałów (batalionów), te z kolei z dwóch kompanii specjalnego przeznaczenia. Dodatkowo w pułku znajduje się oddział łączności, kompania zabezpieczenia, pododdziały: spadochroniarnia, przygotowania bojowego i remontowy. W ich składzie są także orkiestry.
Kurs podstawowy dla nowych chętnych do służby w 8. Pułku Specjalnego Przeznaczenia.
Pomimo uzawodowienia obu pułków w końcu 2013 roku, w jednostkach utrzymuje się szkolenie komandosów-rezerwistów. Zmieniła się jednak formuła tego szkolenia. Rezerwy osobowe pułków przypominają polskie Narodowe Siły Rezerwowe. Z żołnierzami podpisywane są kontrakty. Zgrupowania rezerw mogą trwać nawet dwa tygodnie, w komentarzach uczestników zaznacza się jednak raczej niską jakość szkolenia. Taki program realizowano jesienią 2013 roku w 8. Pułku wobec 50 rezerwistów.
W tym miejscu należy wymienić także 50. Samodzielny Oddział Szkoleniowy Specjalnego Przygotowania (50-й окремий навчальний загін спеціальної підготовки). Stacjonuje on, tak jak 3. Pułk, w Kirowogradzie. Zadań przewidzianych dla tej jednostki szkolnej nie trzeba uwypuklać, należy jednak wspomnieć, że w ramach rozwinięcia mobilizacyjnego SZ Ukrainy na bazie 50. Oddziału utworzony będzie trzeci pułk specjalnego przeznaczenia.
Bataliony
Do grona jednostek specjalnych należy zaliczyć także bardziej klasyczne pododdziały rozpoznawcze, realizujące zadania w ramach zgrupowań taktyczno-operacyjnych sił lądowych. Wymienić trzeba korpuśne samodzielne bataliony rozpoznawcze: 29. Samodzielny Batalion Rozpoznawczy z miejscowości Równe podporządkowany 13. Korpusowi Armijnemu; 54. Samodzielny Batalion Rozpoznawczy z Nowogardu Wołyńskiego podporządkowany 8. Korpusowi Armijnemu i 74. Samodzielny Batalion Rozpoznawczy z Czerkasów podporządkowany 6. Korpusowi Armijnemu.
Bataliony, podobnie jak pułki posiadają długą tradycję, również bojową z udziału w misji w Afganistanie. Wcześniej, w czasach Związku Radzieckiego, były narzędziami rozpoznania wchodzącymi w skład dywizji ogólnowojskowych. Skład każdego batalionu to przede dwie kompanie rozpoznawcze, kompania rozpoznawcza dalekiego zasięgu i pluton technicznych środków obserwacyjnych.
Morscy komandosi
Ukraińska Marynarka Wojenna dysponowała dwoma oddziałami specjalnymi. Świadomie użyliśmy zwrotu „dysponowała”, ponieważ wraz z przejęciem Krymu przez Federację Rosyjską, potencjał floty został znacznie zredukowany, nawet pomimo późniejszego zwrotu niektórych okrętów.
W Sewastopolu stacjonowała doborowa jednostka – 801. Samodzielny Oddział do Walki z Podwodną Dywersją (801-й окремий загін боротьби з підводними диверсійними силами та засобами). Jest prawdopodobnym, że spotkał ją los podobny do całego zgrupowania wojsk ukraińskich na Krymie. Część żołnierzy ewakuowała się na Ukrainę, część wstąpiła do rosyjskich sił zbrojnych a ostatnia grupa z wojska odeszła.
Jednostki do działań w środowisku morskim posiada także flota. Na pierwszym planie nurek z karabinkiem APS.
Grupa, która na Ukrainę powróciła najpewniej trafiła do Oczakowa (obwód mikołajewski), miejsca stałej dyslokacji 73. Centrum Morskich Operacji Specjalnych (73-й морський центр спеціальних операцій ВМС України). W skład tego Centrum wchodzą cztery specjalistyczne oddziały (bataliony): podwodnego minowania, podwodnego rozminowania i likwidacji inżynieryjnych przeszkód desantowych, rozpoznawczy i do walki z dywersją oraz łączności.
Jesienią 2013 roku morscy komandosi uczestniczyli w NATO-wskiej operacji Ocean Shield i unijnej Atalanta. Trwające już kilka lat działania kierowano przeciwko piractwu u wybrzeży Somalii i na Oceanie Indyjskim. Żołnierze operowali z pokładu ukraińskiej fregaty Hetman Sahajdacznyj.
Uzbrojenie i wyposażenie
W zakresie broni strzeleckiej, w ukraińskich siłach specjalnych występuje w zasadzie monotyp. Wszystkie oddziały, jako podstawowego karabinka używają AKS-74 kalibru 5,45 mm (AK-74 ze składaną kolbą), ewentualnie wersję ze skróconą lufą – AKS-74U. Żołnierze posiadają także typowe karabinki AKMS kalibru 7,62 mm oraz wersje specjalistyczne przystosowane do montażu celownika noktowizyjnego NSP-3 czy tłumika płomieni. Na karabinkach AKS-74/U prawie nie spotyka się żadnych montowanych przyrządów celowniczych. Część operatorów uzbrojona jest w karabinki z podwieszanymi granatnikami podlufowymi GP-34.
W ukraińskich siłach specjalnych podległych MON widok rzadki i zdjęcie adekwatne - pokaz dla kadry instruktorskiej. Uzbrojenie zachodnie jeżeli występuje to w śladowych ilościach, inaczej jest w jednostkach specjalnych MSW.
Broń strzelców wyborowych to równie klasyczne karabiny SWD kalibru 7,62 mm z celownikiem PSO-1. Broń krótką reprezentują między innymi wyciszone pistolety APB kalibru 9 mm.
Wsparcie ogniowe komandosom zapewniają karabiny maszynowe rodziny PK, mniejsze RPK-74, granatniki ręczne RPG-7 i RPG-26, granatniki automatyczne AGS-17 Płamia.
Specyficzne uzbrojenie dostosowane do środowiska działania posiadają komandosi marynarki wojennej. Mowa o przeciwdywersyjnych granatnikach DP-64, karabinkach APS czy pistoletach SPP-1 przeznaczonych do strzelania pod wodą.
Żołnierze posiadają różnorakie umundurowanie, głównie najbardziej popularny w ukraińskiej armii kamuflaż Dubok. Stosowana jest także znana jeszcze z czasów radzieckiego specnazu Bieriozka czy nowsze Gorka-3. Od 2012 roku ukraińska armia testuje nowy zestaw umundurowania, wiadomo, że trafił także do 3. Pułku Specjalnego Przeznaczenia (do 1. batalionu). Kijowski Oddział Specjalny z Głównego Zarządu Wywiadowczego używa przykładowo kamizelek kuloodpornych Korsar-M produkowanych przez firmę Temp-3000.
W procesie szkolenia wykorzystywany jest amerykański system laserowy MILES montowany na broni oraz umundurowaniu.
Jako środki łączności ukraińskie jednostki specjalne użytkują następujące typy radiostacji: R-326, R-361, R-357-258, R-394KM, R-353LA, RS-10, R-397OK, R-397LC. W większości są to systemy poprzedniej generacji, pozwalające na szerokie spektrum utrzymania łączności, nawet do 4 tysięcy kilometrów.
Pułki specjalne i bataliony rozpoznawcze dysponują licznymi wozami opancerzonymi, na zdjęciu specjalistyczny wóz rozpoznawczy BRM-1. Zdjęcia: Ministerstwo Obrony Ukrainy, Główny Zarząd Wywiadowczy, portal mil.ua.
Pułki oraz bataliony rozpoznawcze posiadają na wyposażeniu także pojazdy pancerne. Mowa o bojowych wozach rozpoznawczych BRM-1, bojowych wozach piechoty BMP-2, kołowych transporterach opancerzonych BTR-80 (pułki i bataliony), wozach dowodzenia na BTR-60 (pułki i bataliony), samochodach pancernych BRDM-2 (pułki i bataliony), a nawet samobieżnych wyrzutniach pocisków przeciwpancernych 9P148 (w pułkach).
Samochody to przeważnie mieszanka typowych pojazdów armijnych: UAZów, GAZ-66, ciężarowych Urał i KaMAZ. Ciekawostką są użytkowane w 10. Oddziale Specjalnego Przeznaczenia amerykańskie Chevrolety, podarowane po zakończeniu misji USA nadzorującej wywóz z Ukrainy broni jądrowej.
Wojska specjalne Marynarki Wojennej używają amerykańskich łodzi półsztywnych Willard Sea Force 540 oraz 730. Część, jeżeli nie wszystkie, mogła dostać się w rosyjskie ręce po upadku Krymu – użytkowane były bowiem także przez sewastopolski 801. Oddział do Walki z Dywersją.
Podsumowanie
Ukraińskie siły specjalne są mocno niedoinwestowane. Swoim typowym uzbrojeniem i wyposażeniem przypominają polski 1. Pułk Specjalny Komandosów sprzed kilkunastu lat uzbrojony wówczas jeszcze m.in. w karabinki Beryl i standardowe wyposażenie łączności. Niski poziom wyposażenia reprezentują także te najważniejsze jednostki specjalne ukraińskich sił zbrojnych. Warto w tym miejscu zaznaczyć, że dużo lepsza sytuacja jest u komandosów Służby Bezpieczeństwa, czy nawet dawnych Wojsk Wewnętrznych, a dziś ukraińskiej Gwardii Narodowej.
Braki w uzbrojeniu i wyposażeniu, mające także swój wpływ na stosowaną taktykę, nadrabiane są przygotowaniem fizycznym. Od kilku miesięcy w oddziałach specjalnych Sił Zbrojnych Ukrainy nie ma już żołnierzy służby zasadniczej, co także skutkować powinno na jakości kadr. Profecjonalizacja kosztuje. W 2013 roku, w pierwszym roku swojej służby, ukraiński żołnierz wojsk specjalnych otrzymywał 1900-2300 hrywien miesięcznie (maksymalnie 600 PLN), przy średniej w kraju około 3000 hrywien. Według planu rozwoju Sił Zbrojnych do 2017 roku wynagrodzenia miały ulec istotnemu powiększeniu.
Mariusz Cielma
