2013-06-12 17:50:56
Czołg Centaur dla Muzeum Broni Pancernej
W niedzielę, zestaw niskopodwoziowy Iveco Tracker z 11 batalionu ewakuacji sprzętu z 1 Brygady Logistycznej, a dzień później grupa żołnierzy z Centrum Szkolenia Wojsk Lądowych wyruszyli do Portugalii po ‘nowy’ czołg do kolekcji Muzeum Broni Pancernej CSWLąd w Poznaniu.
Dzięki wspólnym działaniom Ministerstwa Spraw Zagranicznych, Ministerstwa Obrony Narodowej i Centrum Szkolenia Wojsk Lądowych w Poznaniu oraz dzięki osobistemu zaangażowaniu gen. Mieczysława Cieniucha i podsekretarza stanu w MSZ Bogusława Winida, Ministerstwo Obrony Narodowej Portugalii podjęło decyzję o przekazaniu do Centrum Szkolenia Wojsk Lądowych unikatowego egzemplarza czołgu Cruiser Tank Mk VIII Centaur Mk I typ C ( rok produkcji 1943 ).
Oficjalna ceremonia przekazania czołgu do Polski, z udziałem m.in. ambasadora RP w Portugalii Bronisława Misztala planowana jest na 14 czerwca 2013r. w Lizbonie. Przywiezieniem czołgu do Polski zajmą się niezastąpieni specjaliści z 1. Brygady Logistycznej Inspektoratu Wsparcia Sił Zbrojnych w Bydgoszczy, którzy we wrześniu 2012r. przetransportowali z Grecji dwa czołgi Patton. Po przyjeździe do Polski, czołg zostanie poddany kompleksowej renowacji przez specjalistów z Centrum Szkolenia Wojsk Lądowych w Poznaniu i zaprezentowany publicznie. Do chwili obecnej na całym świecie zachowało się w tak dobrym stanie jedynie kilkanaście czołgów tego typu.
Historia konstrukcji
Przed II wojną światową armia brytyjska dzieliła broń pancerną na 3 zasadnicze typy: lekkie, piechoty oraz szybkie ( Cruiser tank ). Czołgi szybkie były słabiej opancerzone niż czołgi piechoty, ale rozwijały dużo większe prędkości.
Drzewko rozwoju brytyjskich czołgów szybkich zaczyna się w roku 1934, kiedy to Sir Johna Cardena opracował projekty czołgu Cruiser Tank Mark I ( A9 ). (Sir John Carden był także główny projektantem tankietki Vickers Carden Loyd Mark VI (Mk VI) z której wywodzą się polskie tankietki TK-3/TK-S a także czołgu Vickers Mark E będącego prototypem polskiego 7TP ). Punktem zwrotnym w rozwoju czołgów szybkich był opracowany w 1936 roku Cruiser Tank Mk III ( A13 ), gdzie wykorzystano zawieszenie typu Christie. Rozwój czołgów szybkich trwał przez cały okres II wojny światowej z różnymi skutkami. Po bardzo krótkiej serii czołgów Mk III, przez dozbrojenie stworzono wersję MK IV (A13 Mk II) , następnie pierwszy czołg szybki któremu nadano imię Cruiser Mk V "Covenanter" (A13 Mk III), następnie Cruiser Tank Mk VI "Crusader" ( A15 ). Zaprojektowany w bardzo któtkim czasie, niestety niezbyt udana kostrukcja był Cruiser Tank VII Cavalier ( A24 ) – poprzednik Cromwell’i. I wreszcie interesujące nas A27 – Centaur i Cromwell . ani Cromwell, ani tym bardziej Centaur nie były konstrukcjami tak dobrymi, aby na nich zakończyć rozwój czołgów szybkich. Po A27 zaprojektowano i wdrożono do produkcji czołgi Challenger (A30) a następnie Comet (A34).
Od początku rozwoju czołgów szybkich wielką bolączką brytyjskich sił pancernych były silniki czołgowe. Sytuacja miała się zmienić, kiedy to w 1941 roku dzięki współpracy firm Rolls-Royce i Leyland Motors zdołano przystosować lotniczy silnik ‘Merlin’ ( używany np. w Hawker Hurricane i Supermarine Spitfire ) do pracy w czołgach. Nowy silnik otrzymał nazwę ‘Meteor’ i choć był bardzo potrzebny i oczekiwany, nie wszedł od razu do produkcji. Z oczywistych względów absolutny priorytet w tamtym czasie miały silniki przeznaczone dla samolotów.
Po niepowodzeniu projektu A-24 ‘Cavalier’ w 1941 roku opracowano projekt A-27 Cromwell. Miał to być czołg wyposażony w silnik ‘Metora’. Braki silników o których wspomniano powyżej, spowodowały, że zdecydowano się na produkcję czołgu ‘pośredniego’ – o identycznej konstrukcji co Cromwell – ale innym silniku. Silnik jaki montowano w tych pojazdach to 395 konny silnik Liberty.
Początkowo nowy czołg otrzymał nazwę ‘Cruiser Tank Mk VIII Cromwell II’ następnie zmienioną na ‘Cruiser Tank Mk VIII Centaur’. Zmodyfikowano oznaczenie czołg Cromwell na A-27M ( M od Meteor ) i Centarua na A-27L ( L od ‘Liberty’ ). Już w czasie pierwszych testów zauważono, że silnik Liberty jest zbyt słaby dla tego czołgu, jednak zdecydowano się na kontynuację produkcji. Bardzo słabe osiągi i duża awaryjność silnika spowodowała, że tylko nieliczne egzemplarze Centaurów trafiły na front. Był on raczej wykorzystywany jako czołg szkolny.
W styczniu 1943 roku rozpoczęto produkcję silników Metor. Tym samym z taśm produkcyjnych zaczęły schodzić czołgi Cromwell. Duża część wyprodukowanych czołgów Centaur zastała zmodyfikowana do standardu Cromwell poprzez wymianę silnika na ‘Metor’. Przebudowie ulegały czołgi bardzo mocne wyeksploatowane w trakcie szkoleń czołgistów i skierowane do generalnego remontu, ale też Centaury fabrycznie nowe, jeszcze nie używane.
Centaur/Cromwell w PSZ
Czołgi A27 używane były przez Polskie Siły Zbrojne. Pierwszą polską jednostką wyposażoną w Cromwell był 10 Pułk Strzelców Konnych 1 Dywizji Pancernej i przeszedł na tych czołgach szlak bojowy od Falaise aż do Holandii. Kolejną jednostką wyposażoną w Cromwell było dowództwo 1 Dywizji Pancernej. Najsłynniejszy Cromwell z dowództwa 1 Dywizji to oczywiście Hela generała Stanisława Maczka. Czołgi Centaur i Cromwell trafiły także na wyposażenie 9 pułku ułanów małopolskich. W 16 Samodzielnej Brygadzie Pancernej w czołgi Centaur zostały wyposażone 3 Pułk Pancerny, 5 Pułk Pancerny oraz 14 Pułk Ułanów Jazłowieckich. Pojedyncze egzemplarze Centaur/Cromwell trafiały do innych jednostek PSZ. Przyjmuje się, że przez polskie oddziały przewinęło się 250-300 czołgów tego typu.
Czołgów A27 ( Centaur i Cromwell ) wyprodukowano ponad 4000. Do dziś zachowało się niecałe 40 sztuk. Portugalia w 1945 roku zakupiła ok. 25 sztuk czołgów Centaur i Cromwell i do dziś posiada ich 6 sztuk.
Tekst: Koło Przyjaciół Muzeum Broni Pancernej
Zdjęcia: MSZ
