2024-10-10 13:00:07
Dlaczego kupiono samoloty FA-50?
W dniu 16 września 2022 roku zawarte zostały dwie umowy wykonawcze z południowokoreańską firmą Korean Aerospace Industries o łącznej wartości 3,005 mld USD netto (ok. 14,6 mld PLN brutto) dotyczące pozyskania dla Sił Powietrznych 48 lekkich samolotów bojowych FA-50 Fighting Eagle, w tym 12 egz. w wersji pomostowej FA-50GF (Gap Filler) i 36 szt. w wersji FA-50PL dostosowanej do polskich wymagań. Wszystkie zamówione FA-50GF dostarczono do Polski w okresie od 9 lipca do 26 listopada 2023 roku, natomiast FA-50PL zgodnie z umową miały być dostarczone w latach 2025-2028. Ponieważ zakup ten nadal budzi wiele kontrowersji, warto zapoznać się z kilkoma dodatkowymi informacjami na jego temat, przekazanymi redakcji przez Inspektorat Sił Powietrznych z Dowództwa Generalnego Rodzajów Sił Zbrojnych.
W dniu 17 listopada 2023 roku poinformowano o pierwszym samodzielnym locie polskiego pilota na pokładzie samolotu FA-50GF. Fot. DGRSZ.
Zanim przejdziemy do informacji przekazanych przez Inspektorat Sił Powietrznych przypomnijmy kilka faktów dotyczących zamówienia FA-50 dla polskiego lotnictwa.
Umowa ramowa pomiędzy Agencją Uzbrojenia a Korean Aerospace Industries (KAI) na dostawę 48 samolotów FA-50 podpisana została 27 lipca 2022 roku.
Pierwsza z umów wykonawczych zawartych 16 września 2022 roku pomiędzy Agencją Uzbrojenia a KAI dotyczyła dostawy w 2023 roku 12 samolotów w wersji pomostowej FA-50GF (Gap Filler). Jej wartość wynosiła 705 mln USD netto (ok. 3,42 mld PLN brutto). Były to samoloty w konfiguracji analogicznej do zamawianej przez Siły Powietrzne Republiki Korei. Poza samolotami umowa obejmowała zakup pakietów szkoleniowego i logistycznego oraz usługi wsparcia technicznego. Pierwsze dwa samoloty FA-50GF zostały dostarczone do Polski 9 lipca 2023 roku. Samoloty były transportowane z Korei Południowej w częściach na pokładzie samolotu transportowego Boeing 747-400F, w którym mieściły się dwa egzemplarze FA-50GF. Dwa ostatnie egzemplarze FA-50GF dostarczono 26 listopada 2023 roku. Samoloty w wersji FA-50GF trafiły do 23. Bazy Lotnictwa Taktycznego w Mińsku Mazowieckim, która wcześniej użytkowała myśliwce MiG-29.
Przedmiotem drugiej umowy była dostawa 36 samolotów w wersji FA-50PL, również wraz z pakietami szkoleniowym i logistycznym oraz usługą wsparcia technicznego. Wartość umowy wynosiła ok. 2,3 mld USD netto (ok. 11,15 mld PLN brutto), a dostawy samolotów w tej wersji miały rozpocząć się w 2025 roku i zakończyć w 2028 roku.
Zawarte w umowach pakiety szkoleniowy obejmują m.in. dostawę symulatorów lotu i misji (FMS – Flight Model Simulator oraz OFT – Operational Flight Trainer), szkolenie pilotów oraz personelu naziemnego w Republice Korei i w Polsce, natomiast pakiety logistyczne obejmują zapas części zamiennych i materiałów eksploatacyjnych. W efekcie podpisanych umów w Polsce ma zostać zbudowane także centrum serwisowe samolotów FA-50 z planowanym terminem uruchomienia w 2026 roku. W tej sprawie najpierw 12 grudnia 2023 roku podpisano pomiędzy KAI a Wojskowymi Zakładami Lotniczymi Nr 2 S.A. wstępne porozumienie MoU (Memorandum of Understanding) dotyczące współpracy przy eksploatacji samolotów FA-50 przez Siły Powietrzne RP, a następnie 20 czerwca br. pomiędzy obiema firmami zawarto kolejne porozumienie (Teaming Agreement) mające na celu określenie obszarów współpracy przemysłowej dotyczącej programu wsparcia eksploatacji samolotów FA-50, w szczególności w zakresie kompleksowego wsparcia logistycznego, a także obsługi, naprawy, remontu i modernizacji samolotów FA-50.
FA-50GF to południowokoreański lekki dwuosobowy samolot bojowy wyposażony w zaawansowane systemy zobrazowania i sterowania, a także nowoczesną awionikę i izraelski radar Elta EL/M-2032. Uzbrojenie stanowi 20 mm działko oraz podwieszane uzbrojenie lotnicze, obejmujące pociski rakietowe powietrze-powietrze AIM-9 Sidewinder (w starszych wersjach, które dotąd nie były na stanie Sił Powietrznych), pociski rakietowe powietrze-ziemia AGM-65 Maverick, a także kilka typów bomb lotniczych różnego typu. Napęd stanowi silnik turbowentylatorowy z dopalaczem o ciągu 17,7 tysięcy funtów (79 kN). Prędkość maksymalna wynosi 1,5 Macha (1837,5 km/h). Zasięg operacyjny samolotu wynosi 1800 km, a jego pułap maksymalny 14,6 km. Masa własna samolotu wynosi 6,47 t, przy maksymalnej masie startowej 12,3 tony, co pozwala na przenoszenie uzbrojenia o masie do 4,5 tony. Samolot może wykorzystywać zewnętrzne zbiorniki paliwa o pojemności 568 litrów.
Samoloty FA-50PL pozyskiwane w ramach drugiego etapu zamówienia będą posiadały zwiększone zdolności operacyjne, które zostaną osiągnięte w efekcie zmian w zakresie uzbrojenia, zasięgu operacyjnego oraz awioniki i radaru, zgodnie wymaganiami przedstawionymi przez Siły Powietrzne RP. Mają one dotyczyć m.in.: instalacji radaru AESA (Active Electronically Scanned Array) Raytheon PhantomStrike oraz dostosowania samolotu do możliwości wykorzystania: systemu do tankowania w powietrzu (za pomocą przewodu elastycznego), zasobnika obserwacyjno-celowniczego AN/AAQ-33 Sniper ATP (Andvanced Targeting Pod), naprowadzanych laserowo bomb GBU-12, hełmów pilotów z technologią wyświetlaczy nahełmowych HMD (Helmet Mounted Display), pocisków rakietowych powietrze-powietrze AIM-9X Sidewinder (czyli w wersji użytkowanej przez Sił Powietrzne), czy zewnętrznego zbiornika paliwa o pojemności zwiększonej do 1136 litrów.
W odniesieniu do zasobnika Sniper ATP 18 sierpnia 2023 roku Agencja Uzbrojenia podpisała umowę na pozyskanie 34 takich zestawów oraz związanego z nimi wyposażenia, części zapasowych i usług wsparcia. Dostawy zasobników zostały zaplanowane na lata 2025-2028, a wartość zawartego kontraktu wyniosła 105 mln USD netto, czyli ok. 508 mln PLN brutto.
Przejdźmy jednak do informacji przekazanych redakcji przez Inspektorat Sił Powietrznych. Możemy w niej przeczytać m.in.:
„W dniu 15 września 2023 roku Szef Inspektoratu Wsparcia SZ RP zezwolił na czasową eksploatację lekkiego samolotu wielozadaniowego FA-50GF, natomiast Rozkazem Szefa Sztabu Generalnego z dnia 27 sierpnia 2024 roku samolot ten został wprowadzony na wyposażenie Sił Zbrojnych RP zgodnie z decyzją nr 186/MON z dnia 23 grudnia 2021 r. „w sprawie zasad wprowadzania sprzętu wojskowego do Sił Zbrojnych RP oraz wycofywania sprzętu wojskowego”.
Uzbrojenie do samolotów FA-50 pozyskiwane jest w ramach oddzielnych umów, co jest częstą praktyką (np. procedurę taką podjęto w przypadku polskich i belgijskich F-35A).
Stosunkowo szybkie pozyskanie samolotów FA-50 w wersji GF (Gap Filler), było w dużej mierze podyktowane koniecznością wypełnienia luki powstałej po donacji polskich samolotów MiG-29 dla Ukrainy. Ogromne znaczenie w tym przypadku miał fakt, iż samoloty FA-50GF były już wyprodukowane (pierwotnie miały trafić na wyposażenie ROKAF), co wiązało się z dużym skróceniem okresu dostaw zamówionego sprzętu wojskowego. Fakt ten (szybkie dostawy FA-50GF) miał w planach również zapewnić utrzymanie w strukturach Sił Powietrznych RP personelu lotniczego (piloci oraz personel naziemnej obsługi) 23. Bazy Lotnictwa Taktycznego, ze względu na atrakcyjny cywilny rynek pracy w okolicach Warszawy.
Należy mieć pełną świadomość, że średni czas pozyskania jakiejkolwiek platformy lotniczej tzw. leadtime kształtuje się zwykle na poziomie 4-5 lat. Szybsze pozyskiwanie statków powietrznych możliwe jest poprzez wynegocjowanie odpowiednich slotów produkcyjnych innych państw w formule G2G (rząd-rząd). Natomiast w takich przypadkach konfiguracja statków powietrznych jest specyficzna i indywidualna dla każdego Zamawiającego. Rzadko kiedy jest to konfiguracja docelowa państwa, które zdecydowało się odkupić w szybszej formule takie samoloty, co też miało miejsce w przypadku samolotów FA-50.
Przy wyborze nowej platformy, biorąc pod uwagę kryterium czasowe adaptacji w strukturach Sił Zbrojnych RP nowego sprzętu wojskowego, kierowano się również aspektem kompatybilności tej platformy (FA-50GF) z samolotem F-16 ze względu na podobieństwo lub tożsamość wielu systemów awionicznych (np. wytwornica tlenu OBOGS (On Board Generating System) jest identyczna jak platformy F-16, rozmieszczenie paneli w kokpicie - zbliżone do F-16, sprzęt naziemnej obsługi w wielu przypadkach tożsamy) oraz możliwością przenoszenia tego samego typu uzbrojenia. Nie bez znaczenia pozostał również fakt, iż samoloty F-16 oraz FA-50 posiadają taką samą symbolikę wyświetlaczy (w tym nahełmowych), w pełni zapewniają loty nocne z użyciem NVG oraz posiadają zdolność przenoszenia nowych bomb naprowadzanych poprzez system GPS - KGGB (Korean GPS Guided Bomb). Dodatkowo wersja PL będzie miała możliwość tankowania w powietrzu.
W nawiązaniu do powyższego, koncepcja wykorzystania nowej platformy zakładała, że samolot FA-50GF będzie uzupełnieniem systemu zaawansowanego szkolenia pilotów samolotów naddźwiękowych AJT (Advanced Jet Trainer). Aktualne potrzeby Sił Powietrznych to wyszkolenie 30 pilotów rocznie (w tym podchorążowie oraz piloci innych typów statków powietrznych odbywających szkolenie konwersji na F-16). Należy podkreślić, że obecnie eskadra samolotów M-346 eksploatowana w SZ RP zapewnia wyszkolenie tylko 10 pilotów rocznie, podczas gdy potrzeby są dużo większe w obliczu dynamicznie prowadzonej modernizacji Sił Powietrznych.
Dlatego, po stworzeniu eskadry szkolenia konwersyjnego w oparciu o platformę FA-50GF, służyć ona będzie do skrócenia szkolenia podstawowego F-16 IQT (F-16 Initial Qualification Training) w wymiarze docelowym 70 godzin, z całego szkolenia podstawowego F-16 IQT, które wynosi 100 godzin przypadających na jednego pilota. W tym przypadku pozostałe 30 godzin zostanie przydzielone F-16, co znacznie odciąży jego wykorzystanie do celów szkoleniowych IQT, na poczet zadań bojowych [pisząc inaczej, z całego 100 godzinnego szkolenia F-16 IQT, 70 godzin będzie realizowane z wykorzystaniem FA-50GF, a tylko 30 godzina z wykorzystaniem F-16, natomiast dotąd, do tego szkolenia wykorzystywano tylko samoloty F-16 - red.].
Biorąc pod uwagę powyższe kwestie należy zauważyć, że priorytetem Sił Powietrznych w początkowym etapie wdrożenia do Sił Powietrznych RP lekkiego samolotu wielozadaniowego FA-50GF stało się wykorzystanie funkcji szkoleniowych tej platformy a nie jego możliwości bojowe, które osiągane będą etapowo”.
To jednak nie wszystko. W odpowiedzi na pytania autora, Inspektorat Sił Powietrznych wyjaśnił następujące kwestie:
- Samoloty w wersji FA-50GF nie mogą użytkować zasobników obserwacyjno-celowniczych AN/AAQ-33 Sniper. Aby to było możliwe, konieczna jest modernizacja do wersji FA-50PL.
- Samoloty w wersji FA-50GF nie mogą użytkować naprowadzanych laserowo bomb kierowanych GBU-12 czy GBU-24. Dopiero wersja FA-50PL będzie posiadała taką zdolność, jak również wersja FA-50GF po modernizacji.
- Samoloty w wersji FA-50GF mogą użytkować (bez konieczności przeprowadzenia modernizacji) naprowadzane inercyjnie/satelitarnie bomby kierowane z rodziny JDAM, pod warunkiem, że w samolocie zamontowano moduł SAASM (sprzętowy klucz kryptograficzny, Selective Availability Anti-Spoofing Module) dla odbiornika GPS.
- Dla samolotów FA-50PL wybrany został izraelski system walki radioelektronicznej firmy Elbit Systems, który zabudowany będzie w samolocie.
- Plan dostawy do Polski pierwszych samolotów FA-50PL w 2025 roku nie jest już aktualny. Na chwilę obecną brak informacji, czy opóźnienie to będzie miało wpływ tylko na dostawy pierwszych samolotów, czy także na termin zakończenia dostawy ich kompletnej partii.
- Dotąd nie podpisano umowy na dostawy dla samolotów FA-50GF pocisków rakietowych powietrze-powietrze z rodziny AIM-9 Sidewinder, ale w tej sprawie prowadzone jest postępowanie (informacja z Agencji Uzbrojenia).
- Samoloty FA-50 mają stacjonować w dwóch bazach, tj. dwie eskadry w 23. Bazie Lotnictwa Taktycznego w Mińsku Mazowieckim i jedna eskadra w 21. Bazie Lotnictwa Taktycznego w Świdwinie.
Tomasz Dmitruk
Autor pragnie podziękować Inspektoratowi Sił Powietrznych DGRSZ za przekazane informacje.
