2024-04-20 06:46:04
Wydatki obronne Polski w 2023 roku
W 2023 roku na wydatki obronne Polski z budżetu państwa i Funduszu Wsparcia Sił Zbrojnych (FWSZ) przeznaczono łącznie 111,20 mld PLN. To o 37,6 mld PLN (51%) więcej niż wydatkowano w 2022 roku. Dodatkowo w minionym roku w ramach FWSZ zgromadzono oszczędności w wysokości 7,78 mld PLN na wydatki w br. i/lub w latach kolejnych. Ubiegłoroczne wydatki obronne stanowiły 3,26% szacowanego przez GUS na 3410,1 mld PLN nominalnego PKB Polski w 2023 roku. W stosunku do planu z ustawy budżetowej (przed nowelizacją) wykonanie wydatków obronnych (bez FWSZ) wyniosło 100,2%, natomiast wydatki z FWSZ na cele określone w „Programie rozwoju Sił Zbrojnych” zrealizowano na poziomie jedynie 50,8% planu.
Z Funduszu Wsparcia Sił Zbrojnych w 2023 roku finansowane były m.in. umowy związane z zakupem na potrzeby Wojska Polskiego czołgów M1 Abrams. Fot. kpr. Sławomir Kozioł/18. DZ.
Łączne wydatki obronne
Na łączną kwotę zrealizowanych w 2023 roku nakładów na obronność w wysokości 111,201 mld PLN wchodzą wydatki poniesione:
- z budżetu państwa w ramach części 29 „Obrona narodowa” – 97,08 mld PLN, z czego 10,6 mld PLN nie wydatkowano na płatności, tylko przesunięto do FWSZ, zatem realne wykonanie wyniosło 86,48 mld PLN;
- z budżetu państwa w ramach działu 752 „Obrona narodowa” poza częścią 29 – 532,6 mln PLN;
- z Funduszu Wsparcia Sił Zbrojnych (FWSZ) – 24,189 mld PLN.
Dodatkowo w 2023 roku w ramach FWSZ zgromadzono (i niewydatkowano) środki pieniężne w wysokości 7,785 mld PLN, z przeznaczeniem na wydatki w br. i/lub w latach kolejnych.
Dla porównania, w 2022 roku na obronność wydatkowano 73,627 mld PLN. Ubiegłoroczne nakłady były zatem wyższe o 37,574 mld PLN (51%). Ten wzrost można ocenić jako przełomowy i to mimo, że w ramach FWSZ wydatkowano środki istotnie niższe od planowanych.
Choć często można spotkać się z deklaracjami polityków, że Polska przeznacza na obronność nawet 4% PKB, to realnie na etapie wykonania ten wskaźnik jak dotąd był niższy i w 2022 roku wynosił 2,39%, a w 2023 roku 3,26%.
Udział wydatków obronnych w łącznych wydatkach budżetu państwa (bez środków z FWSZ) w 2022 wynosił 11,1%, a w 2023 roku było to już 14,8%. Gdyby uwzględnić również nakłady z FWSZ, wskaźnik ten wzrośnie do 16,8%.
Wydatki majątkowe
Z łącznych nakładów z budżetu państwa w wysokości 97,612 mld PLN, aż 43,6% przeznaczono na wydatki majątkowe. Mowa tu o kwocie 42,54 mld PLN. Mimo, że księgowo została ona ujęta jako wydatki zrealizowane, to 10,6 mld PLN z tej sumy faktycznie nie wydatkowano, tylko przesunięto do FWSZ. Część z nich wydano z budżetu Funduszu, a część pozostała jako jego oszczędności. Realnie zatem w ramach wydatków majątkowych wydatkowano 31,94 mld PLN, z czego m.in.:
- 31,37 mld PLN z przeznaczeniem na finansowanie Centralnych Planów Rzeczowych (CPR);
- 500 mln PLN na dotację do Funduszu Rozwoju Dróg (wcześniej Funduszu Dróg Samorządowych) z przeznaczeniem na sfinansowanie wydatków związanych z budową i remontami dróg o znaczeniu obronnym;
- 38,3 mln PLN na wydatki w ramach działu 752 w części 39 budżetu państwa „Transport”. Celem tych nakładów było dofinansowanie inwestycji dotyczących linii kolejowych i drogowych o znaczeniu obronnym oraz utrzymanie w gotowości taboru kolejowego na potrzeby Sił Zbrojnych RP i wojsk sojuszniczych.
Wydatki w ramach części 29 budżetu państwa
Największą grupę wydatków obronnych stanowią te ujęte w części 29 budżetu państwa „Obrona narodowa”. W 2023 roku z tego źródła wydatkowano łącznie 97,08 mld PLN, w tym w ramach:
- Wydatków bieżących: 37,897 mld PLN (40,5% łącznych wydatków w części 29);
- Wydatków majątkowych: 42,499 mld PLN (41,4%);
- Świadczeń na rzecz osób fizycznych: 12,699 mld PLN (14,0%);
- Dotacji i subwencji bieżących: 3,975 mld PLN (4,2%);
- Wydatków na współfinansowanie projektów z udziałem środków UE: 9,1 mln PLN (0,01%).
W stosunku do planu z ustawy budżetowej na 2023 rok (przed nowelizacją) ubiegłoroczne wykonanie wydatków obronnych w części 29 budżetu wyniosło 100,2%.
Wydatki bieżące
Wydatki bieżące w 2023 roku zostały zrealizowane w wysokości 37,897 mld PLN, co stanowiło 96,6% planu zapisanego w ustawie budżetowej przed nowelizacją.
Najwyższą pozycję wydatków bieżących stanowiły uposażenia żołnierzy i funkcjonariuszy oraz wynagrodzenia pracowników cywilnych MON wraz z pochodnymi (§4010-4070, §4090-4170) na które przeznaczono łącznie 16,518 mld PLN. W odniesieniu do 2022 roku był to wzrost o 2,679 mld PLN (19,4%).
Drugą znaczącą podgrupą wydatków bieżących były zakupy materiałów i wyposażenia (§4210). Na ten cel w ubiegłym roku przeznaczono kwotę 7,295 mld PLN, o aż 3,148 mld PLN (75,9%) większą niż w 2022 roku. To w szczególności rezultat zwiększonych nakładów na Plan Zakupu Środków Materiałowych.
Istotne środki wydatkowano także na usługi remontowe (§4270) na które przeznaczono 4,322 mld PLN, o 1,004 mld PLN (30,3%) więcej niż rok wcześniej. Były to wydatki na remonty bieżące i modyfikacje sprzętu wojskowego w ramach Planu Modernizacji Technicznej (PMT) oraz na pozostałe remonty.
W ramach wydatków bieżących ujętych w PMT dokonano również płatności w wysokości 490,6 mln PLN na zakupy sprzętu i uzbrojenia o niewielkiej wartości jednostkowej (§4250). W odniesieniu do 2022 roku był to ponad dwukrotny wzrost.
W ramach środków bieżących finansowano także m.in. wydatki na:
- usługi pozostałe (§4300) – 3,406 mld PLN (w 2022 roku 2,696 mld PLN);
- równoważniki pieniężne i ekwiwalenty dla żołnierzy i funkcjonariuszy (§4180) – 1,456 mld PLN (w 2022 roku 1,030 mld PLN);
- zakup energii (§4260) – 1,494 mld PLN (w 2022 roku 808,2 mln PLN);
- podróże służbowe krajowe i zagraniczne (§4410 i 4420) – 568,9 mln PLN (w 2022 roku 294,1 mln PLN);
- zakupy środków żywności (§4220) – 634,6 mln PLN (w 2022 roku 471,7 mln PLN);
- uposażenia i świadczenia wypłacane przez rok od zwolnienia ze służby (§4080) – 421,6 mln PLN (w 2022 roku 444,7 mln PLN);
- podatki od nieruchomości (§4480) – 281,4 mln PLN (w 2022 roku 247,5 mln PLN);
- składki do organizacji międzynarodowych (§4540) – 360,7 mln PLN (w 2022 roku 288,9 mln PLN).
Świadczenia na rzecz osób fizycznych
Ubiegłoroczne świadczenia na rzecz osób fizycznych zrealizowano w wysokości 12,699 mld PLN, z czego 9,924 mld PLN wydatkowano na świadczenia społeczne (w tym na emerytury i renty wojskowe).
Inną wysoką i systematycznie rosnącą pozycją świadczeń na rzecz osób fizycznych są wydatki osobowe niezaliczone do uposażeń wypłacane żołnierzom i funkcjonariuszom (§3070). W 2023 roku na ten cel wydatkowano 2,734 mld PLN. Dla porównania w 2022 roku była to kwota 1,880 mld PLN. Z czego wynika ten wzrost? Głównie ze zwiększenia liczebności żołnierzy Terytorialnej Służby Wojskowej (TSW) oraz Dobrowolnej Zasadniczej Służby Wojskowej (DZSW), bowiem w ramach tego paragrafu klasyfikacji budżetowej są finansowane ich uposażenia.
Centralne Plany Rzeczowe
W 2023 roku na finansowanie Centralnych Planów Rzeczowych (CPR), w części środków z budżetu państwa (wydatki z FWSZ są bowiem również ujmowane w CPR) wydatkowano 39,171 mld PLN, z czego 31,371 mld PLN w ramach wydatków majątkowych i 7,801 mld PLN w ramach wydatków bieżących. W skład CPR weszły wydatki ujęte w zakresie:
- Planu Modernizacji Technicznej (PMT) – 28,755 mld PLN (w tym 26,429 mld PLN wydatki majątkowe i 2,326 mld PLN wydatki bieżące);
- Planu Inwestycji Budowlanych (PIB) – 4,287 mld PLN (wydatki majątkowe);
- Planu Inwestycji Budowlanych NSIP (PIB-NSIP) – 0,654 mld PLN (wydatki majątkowe);
- Planu Zakupu Środków Materiałowych (PZŚM) – 5,475 mld PLN (wydatki bieżące).
W zakresie PMT finansowano z wydatków majątkowych głównie zakupy nowego sprzętu wojskowego, a z wydatków bieżących remonty sprzętu wojskowego. W zakresie PIB płacono za inwestycje związane z budową infrastruktury (inwestycje budowlane) dla Sił Zbrojnych RP. W ramach PIB-NSIP finansowano inwestycje związane z udziałem Polski w Programie Inwestycji Organizacji Traktatu Północnoatlantyckiego w Dziedzinie Bezpieczeństwa (NATO Security Investment Programme). W ramach PZŚM nakłady były związane z zakupami: materiałów pędnych i smarów, przedmiotów umundurowania i wyekwipowania żołnierzy, amunicji i materiałów wybuchowych, środków żywności oraz leków, środków opatrunkowych i materiałów medycznych.
Dla porównania w 2022 roku na CPR w części środków z budżetu państwa wydatkowano 18,877 mld PLN. Ubiegłoroczne nakłady na CPR były zatem o aż 107% wyższe niż w 2022 roku.
Fundusz Wsparcia Sił Zbrojnych
Wydatki związane z modernizacją techniczną Sił Zbrojnych w 2023 roku finansowano również ze środków Funduszu Wsparcia Sił Zbrojnych (FWSZ), zarządzanego przez Bank Gospodarstwa Krajowego (BGK). W tym miejscu należy przypomnieć, że w ramach FWSZ zgromadzone środki nie przepadają z końcem roku budżetowego, tylko przechodzą do wykorzystania w kolejnym roku. Środki FWSZ nie są także ujmowane w ramach ustawy budżetowej, a plan finansowy FWSZ jest dokumentem niejawnym. Przedstawione dane dotyczące FWSZ oparte są o informacje zawarte w sprawozdaniach BGK, Ministerstwa Finansów oraz danych przekazanych autorowi przez MON.
W trakcie 2023 roku FWSZ został zasilony dochodami w wysokości 31,616 mld PLN, w tym kwotą:
- 10,501 mld PLN z wydatków majątkowych z części 29 budżetu państwa (wg. sprawozdania FWSZ, natomiast wg. danych MON była to kwota 10,6 mld PLN);
- 19,483 mld PLN z pozyskanego przez BGK finansowania dłużnego (z czego 12,507 mld PLN z kredytów i 6,976 mld PLN z tytułu emisji papierów wartościowych);
- 1,632 mld PLN z innych dochodów FWSZ określonych w ustawie o obronie Ojczyzny.
Wydatki FWSZ w 2023 roku wyniosły 24,189 mld PLN, w tym:
- 23,294 mld PLN na realizację zadań FWSZ (finansowanie celów określonych w „Programie rozwoju Sił Zbrojnych”, w szczególności zakupów sprzętu wojskowego i amunicji);
- 0,891 mld PLN na obsługę finansowania dłużnego;
- 4 mln PLN na pozostałe wydatki.
W rezultacie na koniec 2023 roku na stanie FWSZ pozostały środki pieniężne w wysokości 7,785 mld PLN, które będzie mogła wykorzystać w br. lub w latach następnych. Łączne zadłużenie FWSZ na koniec ubiegłego roku osiągnęło poziom 27,884 mld PLN (wg. danych MF).
Dla porównania w 2022 roku na finansowanie procesu modernizacji technicznej z FWSZ wydatkowano 14,496 mld PLN oraz dodatkowo 1,438 mld PLN z Funduszu Modernizacji Sił Zbrojnych (który z dniem 23 kwietnia 2022 roku został zastąpiony przez FWSZ).
Nakłady planowane do poniesienia z FWSZ w 2023 roku na finansowanie „Programu rozwoju Sił Zbrojnych” wynosiły 45,88 mld PLN. Wydatkowanie na ten cel 23,294 mld PLN oznacza wykonanie planu na poziomie jedynie 50,8%. To rezultat m.in. tego, że w ubiegłym roku nie udało się podpisać wszystkich umów wykonawczych na dostawy sprzętu wojskowego, które miały być finansowane z FWSZ (w tym np. na II etap zamówień z Korei Południowej, czy też na dostawę systemu wieloprowadnicowych wyrzutni rakietowych Homar-A (HIMARS)).
Na realizacją celów określonych w „Programie rozwoju Sił Zbrojnych” w ramach CPR (łącznie ze środków budżetu państwa i FWSZ) w 2023 roku wydatkowano rekordowe 62,465 mld PLN, co stanowiło 56,2% łącznych wydatków na obronność. W 2022 roku wskaźnik ten wynosił 47,3%. Jak duża to była kwota może świadczyć to, że jest ona wyższa niż całkowite nakłady na obronność poniesione w 2021 roku (które wynosiły 58,7 mld PLN)...
Wydatki na prace badawczo-rozwojowe
Na badania naukowe i prace rozwojowe (B+R) w dziedzinie obronności państwa w 2023 roku zaplanowano nakłady w wysokości łącznie 1,609 mld PLN. Plan ten zrealizowano na poziomie 99,5% tj. w kwocie 1,601 mld PLN, co stanowiło 1,44% łącznych nakładów przeznaczonych na obronność. To istotny wzrost w odniesieniu do wcześniejszych lat. Przykładowo, w 2022 roku na ten cel nakłady wyniosły jedynie 447,9 mln PLN, co stanowiło 0,61% całkowitych wydatków na obronność. Prawdopodobnie jednak uzyskany wzrost wynika głównie z finansowania w ramach prac B+R programu fregat wielozadaniowych Miecznik, a nie jest rezultatem zwiększenia skali i wartości realizowanych projektów.
Podsumowanie
Rok 2023 był pierwszym, w którym na finansowanie potrzeb obronnych Rzeczypospolitej Polskiej w ramach budżetu państwa zaplanowano wydatkowanie 3% PKB Polski, zgodnie z wymaganiami ustawy o obronie Ojczyzny. Plan ten udało się zrealizować w 100%, uzyskując także bardzo wysoki wskaźnik udziału wydatków majątkowych w łącznych nakładach na obronność na poziomie 43,6%, co należy pochwalić.
Centralne Plany Rzeczowe (CPR) w zakresie środków z budżetu państwa zostały wykonane na poziomie 107%, dzięki zwiększeniu planowanych na ten cel nakładów w nowelizacji ustawy budżetowej. W rezultacie na CPR z budżetu państwa w 2023 roku wydatkowano ponad dwukrotnie więcej niż rok wcześniej i to zarówno w zakresie Planu Modernizacji Technicznej, Planu Inwestycji Budowlanych, jak i Planu Zakupu Środków Materiałowych. Taki poziom nakładów pozwala już na dokonywanie zakupów, które umożliwią istotną poprawę zdolności Wojska Polskiego. Brawo!
Najsłabszą stroną realizacji ubiegłorocznego budżetu jest tylko częściowe wykonanie planu wydatków Funduszu Wsparcia Sił Zbrojnych (FWSZ), na poziomie nieco powyżej 50%. To konsekwencja nie zawarcia w minionym roku wszystkich planowanych umów, które miały być finansowane z Funduszu. Ich podpisanie w ocenie autora uległo opóźnieniu z kilku powodów do których można zaliczyć m.in.: nie uzyskanie ze strony zagranicznych wykonawców korzystnych ofert kredytowych (warunek konieczny do udzielenia zamówienia), trudne i czasochłonne ustalenia warunków realizacji kontraktów z udziałem polskiego przemysłu obronnego, w tym zakresu offsetu i polonizacji produktów, ograniczone zasoby osobowe zarówno po stronie Agencji Uzbrojenia jak i polskiego przemysłu obronnego do negocjacji wielu umów równocześnie, a jednocześnie nadzorowania wykonania już realizowanych zamówień, jak równeiż niewystarczające wsparcie Ministerstwa Aktywów Państwowych niezbędnego do zapewnienia udziału polskiego przemysłu obronnego w negocjowanych kontraktach. Pozytywną stroną tej sytuacji było zaoszczędzenie przez FWSZ w 2023 roku blisko 8 mld PLN, które to środki będzie można przeznaczyć na tegoroczne zamówienia.
Do pozytywnych stron wykonania omawianego budżetu zaliczyć można praktycznie pełne wykonanie nakładów zaplanowanych na finansowanie prac badawczo-rozwojowych, choć ocena rezultatów rzeczowych tych wydatków wymaga odrębnej analizy.
Tomasz Dmitruk
Autor pragnie podziękować Ministerstwu Obrony Narodowej za udostępnione informacje.
